Roczna ocena jakości powietrza. Raporty wojewódzkie za rok 2021

W ostatnich dniach ukazała się Roczna ocena jakości powietrza w województwach. Raporty wojewódzkie za rok 2021., która jest efektem realizowanego corocznie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska obowiązku wynikającego z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2021 poz. 1973, z późn. zm.).

Roczna ocena jakości powietrza wykonywana jest w odniesieniu do substancji, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach UE określono wartości normatywne stężeń w powietrzu (poziomy dopuszczalne / docelowe / celu długoterminowego). Ocena prowadzona jest z uwzględnieniem kryteriów określonych ze względu na:

• ochronę zdrowia ludzi,
• ochronę roślin.

W Polsce ocena jakości powietrza wykonywana jest w podziale na strefy, a jej wynikiem jest przypisanie każdej ze stref klasy dla każdego z ocenianych zanieczyszczeń. Wyniki klasyfikacji stref przekładają się na określone wymagania w zakresie działań na rzecz poprawy lub utrzymania jakości powietrza. Ocena za 2021 rok wykonana w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia dotyczyła 12 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO₂), dwutlenku azotu (NO₂), tlenku węgla (CO), ozonu (O₃), benzenu (C₆H₆), pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM_2,5 oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle PM₁₀: benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu i ołowiu, natomiast ocena pod kątem kryteriów określonych w celu ochrony roślin obejmowała 3 zanieczyszczenia: dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_X) i ozonu (O₃).

Analizy wykazały, że głównym problemem jakości powietrza w województwach, w których realizowany jest projekt (woj. dolnośląskie i kujawsko-pomorskie) są zanieczyszczenia pyłowe. Wzrost stężeń pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu w 2021 roku w porównaniu z 2020 rokiem w znacznej mierze należy wiązać z warunkami meteorologicznymi, skutkującymi zwiększoną emisją z ogrzewania domów i mieszkań w okresie jesienno-zimowym. Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi do klasy C zaklasyfikowano wszystkie strefy województwa dolnośląskiego i wszystkie strefy województwa kujawsko-pomorskiego. Więcej o wynikach oceny w naszych artykułach:

1. Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok 2021
2. Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2021

Dla stref, w których stwierdzone zostało przekroczenie choćby jednego poziomu dopuszczalnego lub docelowego w odniesieniu do substancji podlegających ocenie jakości powietrza, istnieje konieczność sporządzenia programów ochrony powietrza (POP), jeśli wcześniej nie powstały. W przypadku, gdy takie programy już uchwalono, a standardy jakości powietrza nadal są przekraczane, konieczna jest ich aktualizacja (w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie POP)

Obecnie na terenie woj. dolnośląskiego obowiązuje Program ochrony powietrza uchwalony przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w lipcu 2020 r., natomiast na terenie woj. kujawsko-pomorskiego obowiązują cztery Programy ochrony powietrza uchwalone przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w czerwcu 2020 r.

Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok  2021

Na terenie województwa dolnośląskiego za 2021 r. klasyfikacji  stref dokonano dla trzech stref: aglomeracji wrocławskiej, miasta Wałbrzych i strefy dolnośląskiej_2.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi wszystkie trzy strefy województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja wrocławska – poziomów dopuszczalnych: dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego PM_2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• Miasto Wałbrzych – poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀,

• strefa dolnośląska_2 – poziomów dopuszczalnych: pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz poziomu docelowego arsenu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀.

Analizy wykazały, że głównym problemem jakości powietrza w województwie dolnośląskim są zanieczyszczenia pyłowe. Wzrost stężeń pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu w 2021 r. w porównaniu z 2020 r. w znacznej mierze należy wiązać z warunkami meteorologicznymi, skutkującymi zwiększoną emisją z ogrzewania domów i mieszkań w okresie jesienno-zimowym.

Głównym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny (instalacje indywidualnego i zbiorczego ogrzewania budynków). Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową. W efekcie, emisja ta ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń normy 24-godzinnej głównie w sezonie grzewczym. Największy, bo ponad 2-krotny wzrost stężeń w sezonie grzewczym zarejestrowały stacje w powiecie kłodzkim (Nowa Ruda, Kłodzko) i w Jeleniej Górze, na pozostałych stacjach stężenia w sezonie grzewczym wzrosły średnio o ok. 80%.

Przekroczenie średniorocznego poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM₁₀ wystąpiło na terenie powiatu kłodzkiego w gminie miejskiej i wiejskiej Nowa Ruda, natomiast przekroczenia dobowego poziomu dopuszczalnego zarejestrowano na obszarze 11 powiatów  w strefie dolnośląskiej_2 (bolesławieckim, karkonoskim, kłodzkim, jaworskim, legnickim, lubańskim, średzkim, świdnickim, trzebnickim, m. Jelenia Góra, m. Legnica). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2021 r. przedstawiono na ryc. 1.

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM_2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza. We Wrocławiu widoczny jest również znaczący udział emisji liniowej. Największy wzrost stężeń PM_2,5 w sezonie grzewczym odnotowano w Kłodzku (o 209 %) i w Środzie Śląskiej (o 158%), najmniejszy – w Osieczowie (o 84%). Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM2,5 faza II (poziom dopuszczalny 20 μg/m³) wystąpiły na obszarze miasta Wrocławia i strefy dolnośląskiej (w stacjach zlokalizowanych w: Kłodzku, Miliczu i w Środzie Śląskiej). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM2,5 w woj. dolnośląskim w 2021 r. przedstawiono na ryc. 2.

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2021 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Wiąże się to z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były od 3 do 12-krotnie wyższe (średnio 9-krotnie) od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX). W Nowej Rudzie, Szczawnie Zdroju, Środzie Śląskiej i Wałbrzychu stężenia benzo(a)pirenu wyższe od 1 ng/m3 (poziom docelowy) występowały również w sezonie pozagrzewczym. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2021 r. przedstawiono na ryc. 3.

Specyficznym dla Dolnego Śląska problemem są przekroczenia poziomu docelowego arsenu w pyle zawieszonym PM₁₀ rejestrowane przez stacje pomiarowe w Głogowie i w Legnicy. Brak widocznych różnic sezonowych w zakresie podwyższonych stężeń świadczy o dominującym wpływie na poziom arsenu w powietrzu emisji ze źródeł przemysłowych.

Istotnym problemem miasta Wrocławia pozostają również stężenia dwutlenku azotu przekraczające poziom dopuszczalny. Przekroczenia te są efektem intensywnego ruchu samochodowego. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu odnotowywane były również w latach wcześniejszych, wyjątek stanowił rok 2020. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego dwutlenku azotu w woj. dolnośląskim w 2021 r. przedstawiono na ryc. 4.

Ponadto, corocznie w sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, spowodowany obecnością w atmosferze jego prekursorów oraz w dużej mierze warunkami meteorologicznymi (wysoka temperatura i duże nasłonecznienie). W 2021 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego ozonu określonego dla kryterium ochrony zdrowia, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, w 2021 r. pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu we wszystkich strefach. Rozkład przestrzenny liczby dni z przekroczeniem poziomu docelowego O₃ (średnia z 3 lat) i przekroczenia poziomu celu długoterminowego na obszarze woj. dolnośląskiego przedstawiono na ryc. 5 i 6.

Więcej w raporcie na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/content/show/6771.

 

Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko – pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2021

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego za 2021 r. klasyfikacji  stref dokonano dla czterech stref: aglomeracja bydgoska, miasto Toruń, miasto Włocławek, strefa kujawsko – pomorska.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi wszystkie cztery strefy województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja bydgoska – poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM₁₀, poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• miasto Toruń – poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• miasto Włocławek – poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM₁₀, poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• strefa kujawsko-pomorska – poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM₁₀, poziomu docelowego benzo(a)pirenu.

Analizy wykazały, że głównym problemem jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim są zanieczyszczenia pyłowe. Wzrost stężeń pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w 2021 r. w porównaniu z rokiem 2020 należy wiązać głównie z warunkami meteorologicznymi (znacznie niższa średnia temperatura miesięcy półrocza chłodnego), skutkującymi zwiększonym zapotrzebowaniem na ciepło do ogrzewania budynków, co z kolei spowodowało zwiększoną emisją w sezonie grzewczym.

Największym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny. Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową. W efekcie, emisja ta ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń normy 24-godzinnej głównie w sezonie grzewczym.

W 2021 r. na 6 stanowiskach pomiarowych (na terenie miast: Bydgoszczy, Grudziądza, Włocławka i Nakła nad Notecią) odnotowano przekroczenie poziomu dopuszczalnego w przypadku stężeń 24-godzinnych (więcej niż 35 dni ze stężeniem średnim dobowym wyższym od 50 μg/m³), natomiast w przypadku stężeń średnich rocznych na żadnej stacji nie wystąpiła wartość wyższa od poziomu dopuszczalnego 40 μg/m³.

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w sezonie zimowym. Stężenia średnie z półrocza chłodnego (I-III, X-XII) w 2021 r. na wszystkich stacjach były nawet 2-3 krotnie wyższe niż średnie z półrocza ciepłego (IV-IX). Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM_2,5 faza II (poziom dopuszczalny 20 μg/m3) wystąpiły terenie 8 powiatów: miasto Toruń, miasto Włocławek, powiat bydgoski, inowrocławski, lipnowski, nakielski, toruński, włocławski.

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2021 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Wiąże się to z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były nawet 8-krotnie wyższe od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX).

W 2021 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu określonego dla kryterium ochrony zdrowia (ryc. 4), jednakże na wszystkich stacjach pomiarowych w województwie stężenia średnie NO₂ z półrocza chłodnego były wyższe od stężeń z półrocza ciepłego.

W sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, z uwagi na obecność w atmosferze jego prekursorów oraz sprzyjające warunki meteorologiczne. W 2021 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego określonego ze względu na zdrowie ludzi, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu w strefie kujawsko-pomorskiej.

Więcej w raporcie na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/content/show/6701.