Roczna ocena jakości powietrza. Raporty wojewódzkie za rok 2022

W ostatnich dniach ukazała się Roczna ocena jakości powietrza w województwach. Raporty wojewódzkie za rok 2022, która jest efektem realizowanego corocznie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska obowiązku wynikającego z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2022 poz. 2556 z późniejszymi zmianami).

Roczna ocena jakości powietrza wykonywana jest w odniesieniu do substancji, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach UE określono wartości normatywne stężeń w powietrzu (poziomy dopuszczalne / docelowe / celu długoterminowego). Ocena prowadzona jest z uwzględnieniem kryteriów określonych ze względu na:

• ochronę zdrowia ludzi,
• ochronę roślin.

W Polsce ocena jakości powietrza wykonywana jest w podziale na strefy, a jej wynikiem jest przypisanie każdej ze stref klasy dla każdego z ocenianych zanieczyszczeń. Wyniki klasyfikacji stref przekładają się na określone wymagania w zakresie działań na rzecz poprawy lub utrzymania jakości powietrza. Ocena za 2022 rok wykonana w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia dotyczyła 12 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO₂), dwutlenku azotu (NO₂), tlenku węgla (CO), ozonu (O₃), benzenu (C₆H₆), pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM_2,5 oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle PM₁₀: benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu i ołowiu, natomiast ocena pod kątem kryteriów określonych w celu ochrony roślin obejmowała 3 zanieczyszczenia: dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_X) i ozonu (O₃).

Ocena jakości powietrza za rok 2022 w województwach, w których realizowany jest projekt (woj. dolnośląskie i kujawsko-pomorskie) wykazała poprawę jakości powietrza w porównaniu z rokiem 2021. Stężenia większości zanieczyszczeń były niższe niż w roku 2021, a obszary przekroczeń mniejsze. Problemem nadal pozostają zanieczyszczenia pyłowe. Sezonowy wzrost stężeń pyłu PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 wskazuje na znaczny wpływ sektora komunalno-bytowego (związanego z indywidualnym ogrzewaniem budynków) na jakość powietrza.

Więcej o wynikach oceny w naszych artykułach:

1. Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok 2022
2. Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2022

Dla stref, w których stwierdzone zostało przekroczenie choćby jednego poziomu dopuszczalnego lub docelowego w odniesieniu do substancji podlegających ocenie jakości powietrza, istnieje konieczność sporządzenia programów ochrony powietrza (POP), jeśli wcześniej nie powstały. W przypadku, gdy takie programy już uchwalono, a standardy jakości powietrza nadal są przekraczane, konieczna jest ich aktualizacja (w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie POP).

Obecnie na terenie woj. dolnośląskiego obowiązują dwa Programy ochrony powietrza uchwalone przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w lipcu 2020 r. dla stref w woj. dolnośląskim oraz w lipcu 2022 r. dla strefy aglomeracja wrocławska, natomiast na terenie woj. kujawsko-pomorskiego obowiązują cztery Programy ochrony powietrza uchwalone przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w czerwcu 2020 r. dla strefy: kujawsko – pomorskiej, miasto Włocławek, aglomeracja bydgoska, miasto Toruń.

Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok  2022

Na terenie województwa dolnośląskiego za 2022 r. klasyfikacji  stref dokonano dla czterech stref: aglomeracji wrocławskiej, miasta Wałbrzych, miasta Legnica i strefy dolnośląskiej.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi wszystkie cztery strefy województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja wrocławska – poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu,

• Miasto Wałbrzych – poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀,

• Miasto Legnica – poziomu docelowego arsenu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀.

• strefa dolnośląska – poziomów dopuszczalnych: pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz poziomu docelowego arsenu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀.

Ze względu na ochronę roślin we wszystkich strefach został przekroczony poziom celu długoterminowego ozonu.

Ocena jakości powietrza za rok 2022 wykazała poprawę jakości powietrza w województwie dolnośląskim w porównaniu z rokiem 2021, co jest efektem korzystnych warunków meteorologicznych oraz podejmowanych działań na rzecz ochrony powietrza. Stężenia większości zanieczyszczeń były niższe niż w roku 2021, a obszary przekroczeń mniejsze. Jednakże głównym problemem jakości powietrza nadal pozostają wysokie stężenia pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5  oraz benzo(a)pirenu. Analiza zmian sezonowych powyższych zanieczyszczeń wskazuje źródła grzewcze, jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza.

• Pył zawieszony PM₁₀

Głównym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny (instalacje indywidualnego i zbiorczego ogrzewania budynków). Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową. W efekcie, emisja ta ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń normy 24-godzinnej głównie w sezonie grzewczym. Największy, bo ponad 2-krotny wzrost stężeń w sezonie grzewczym zarejestrowały stacje w powiecie kłodzkim (Nowa Ruda, Kłodzko) i lwóweckim (Lwówek Śląski), na pozostałych stacjach miejskich stężenia w sezonie grzewczym wzrosły średnio o ok. 58%, pozamiejskich zaś średnio o ok. 23%.

W 2022 r. w woj. dolnośląskim nie odnotowano przekroczenia normy średniorocznej dla pyłu PM₁₀. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 1. Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla stężeń 24-godzinnych (tj. więcej niż 35 dni z przekroczeniem stężenia średniodobowego 50 μg/m³) zarejestrowały trzy stacje w: Kłodzku (47 dni), Lwówku Śląskim (48 dni) i Nowej Rudzie (95 dni).

W latach 2013-2022 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza – wyniki pomiarów na stacjach wskazują na znaczny spadek stężeń średnich rocznych PM₁₀ (we Wrocławiu wyniósł on ponad 30%). Największe ograniczenie liczby dni z przekroczeniami normy 24-godzinnej wystąpiło we Wrocławiu (o ponad 70%). W roku 2022 na większości stanowisk stężenia PM₁₀ utrzymywały się na zbliżonym poziomie do roku poprzedniego.

• Pył zawieszony PM_2,5

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM_2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza. We Wrocławiu widoczny jest również znaczący udział emisji liniowej. Największy wzrost stężeń PM_2,5 w sezonie grzewczym odnotowano w Kłodzku (o 250 %) i w Lwówku Śląskim (o 227 %), najmniejszy – w Osieczowie (o 40%). Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM2,5 faza II (poziom dopuszczalny 20 μg/m³) wystąpiły na obszarze strefy dolnośląskiej (w stacjach zlokalizowanych w: Lwówku Śląskim i Kłodzku). We Wrocławiu zarejestrowano stężenia na poziomie od 16 μg/m³ (na stacji tła miejskiego przy ul. Na Grobli) do 20 μg/m³ (w stacji komunikacyjnej przy al. Wiśniowej). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM2,5 w woj. dolnośląskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 2.

W latach 2013-2022 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza – wyniki pomiarów na stacjach wskazują na znaczny spadek stężeń średnich rocznych PM_2,5 (we Wrocławiu wyniósł on ponad 30%). W roku 2022 na większości stanowisk odnotowano nieznaczny spadek stężeń średniorocznych PM_2,5 w stosunku do roku poprzedniego.

• Benzo(a)piren

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2022 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na większości stanowisk pomiarowych (w 11 na 16). Stężenia były jednak niższe niż w roku poprzednim i pierwszy raz nie stwierdzono przekroczenia w aglomeracji wrocławskiej. Wiąże się to z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były od 3 do 10-krotnie wyższe (średnio 6-krotnie) od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX). W Nowej Rudzie, Szczawnie Zdroju i Wałbrzychu stężenia benzo(a)pirenu wyższe od 1 ng/m3 (poziom docelowy) występowały również w sezonie pozagrzewczym. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 3.

W latach 2013-2029 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza w odniesieniu do rejestrowanych stężeń benzo(a)pirenu. Rok 2020 i 2021 charakteryzuje się wzrostem stężeń średniorocznych, natomiast w 2022 r. nastąpił znaczny spadek w stosunku do roku poprzedniego (we Wrocławiu o ponad 50%).

• Arsen (As)

Specyficznym dla Dolnego Śląska problemem są przekroczenia poziomu docelowego arsenu w pyle zawieszonym PM₁₀ (6 ng/m³) rejestrowane przez stacje pomiarowe w Głogowie (166% poziomu docelowego) i w Legnicy (122% poziomu docelowego. Brak widocznych różnic sezonowych w zakresie podwyższonych stężeń świadczy o dominującym wpływie na poziom arsenu w powietrzu emisji ze źródeł przemysłowych.

• Dwutlenek azotu (NO₂)

Wszystkie stacje miejskie (za wyjątkiem stacji komunikacyjnej we Wrocławiu) wykazały wyraźny wzrost stężeń dwutlenku azotu w sezonie grzewczym (listopad-marzec) w odniesieniu do sezonu pozagrzewczego (kwiecień-październik). Jednakże w roku 2022 na większości stanowisk pomiarowych zauważalny był nieznaczny spadek średniorocznych stężeń w porównaniu z rokiem poprzednim. W związku z intensywnym ruchem samochodowym najwyższe stężenia w latach 2013-2022 (za wyjątkiem roku 2020) oraz przekroczenie normy średniorocznej w roku 2022 odnotowano na stacji pomiarowej typu komunikacyjnego we Wrocławiu. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego dwutlenku azotu w woj. dolnośląskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 4.

• Ozon (O₃)

Ponadto, corocznie w sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, spowodowany obecnością w atmosferze jego prekursorów oraz w dużej mierze warunkami meteorologicznymi (wysoka temperatura i duże nasłonecznienie). W 2022 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego ozonu określonego dla kryterium ochrony zdrowia, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. Wszystkie stacje wykazały znaczny wzrost stężeń O₃ w sezonie pozagrzewczym (kwiecień-wrzesień). W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, w 2022 r. pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenia zarówno poziomu docelowego jak i poziomu celu długoterminowego ozonu we wszystkich strefach. Rozkład przestrzenny liczby dni z przekroczeniem poziomu docelowego O₃ (średnia z 3 lat) i przekroczenia poziomu celu długoterminowego na obszarze woj. dolnośląskiego przedstawiono na ryc. 5 i 6.

Raport GIOŚ dostępny jest na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/documents/download/113167

 

Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko – pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2022

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego za 2022 r. klasyfikacji  stref dokonano dla czterech stref: aglomeracja bydgoska, miasto Toruń, miasto Włocławek, strefa kujawsko – pomorska.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi 3 z 4 stref województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja bydgoska – poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• miasto Włocławek – poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• strefa kujawsko-pomorska – poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM₁₀, poziomu docelowego benzo(a)pirenu.

Poziom celu długoterminowego ozonu ostał przekroczony we wszystkich strefach ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.

Ocena jakości powietrza za rok 2022 wykazała poprawę jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim w porównaniu z rokiem 2021, co jest efektem korzystnych warunków meteorologicznych oraz podejmowanych działań na rzecz ochrony powietrza. Stężenia większości zanieczyszczeń były niższe niż w roku 2021, a obszary przekroczeń mniejsze. W roku 2022 na całym obszarze województwa kujawsko – pomorskiego dotrzymany został poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM_2,5, który w latach wcześniejszych był przekraczany. Na obszarze 3 stref: aglomeracja bydgoska, miasto Włocławek i strefa kujawsko – pomorska wystąpiło przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM₁₀. W strefie kujawsko-pomorskiej wystąpiło przekroczenie dopuszczalnego poziomu dobowego pyłu zawieszonego PM₁₀.

Analiza zmian sezonowych powyższych zanieczyszczeń wskazuje źródła grzewcze, jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza.

• Pył zawieszony PM₁₀

Największym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny. Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową. W efekcie, emisja ta ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń normy 24-godzinnej głównie w sezonie grzewczym.

W 2022 r. na jednej stacji pomiarowej (w Grudziądzu) odnotowano przekroczenie poziomu dopuszczalnego w przypadku stężeń 24-godzinnych (więcej niż 35 dni ze stężeniem średnim dobowym wyższym od 50 μg/m³), natomiast w przypadku stężeń średnich rocznych na żadnej stacji nie wystąpiła wartość wyższa od poziomu dopuszczalnego 40 μg/m³. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM₁₀ w woj. kujawsko-pomorskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 1.

W latach 2013-2022 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza. W roku 2022 na wszystkich stanowiskach pomiarowych stężenia PM₁₀ były niższe niż w roku poprzednim.

• Pył zawieszony PM_2,5

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w sezonie zimowym. Stężenia średnie z półrocza chłodnego (I-III, X-XII) w 2022 r. na wszystkich stacjach były nawet 2-3 krotnie wyższe niż średnie z półrocza ciepłego (IV-IX). Na żadnej stacji stężenie średnie roczne nie przekroczyło wartości 20 μg/m³ (poziom dopuszczalny dla roku kalendarzowego – tzw. faza II). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM_2,5 w woj. kujawsko-pomorskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 1.

W latach 2013-2022 obserwuje się wysoki poziom stężeń pyłu zawieszonego PM_2,5.

• Benzo(a)piren

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2021 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na 6 (z 11) stanowiskach pomiarowych. Wiąże się to z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były nawet 8-krotnie wyższe od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w woj. kujawsko-pomorskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 3.

W roku 2022 na wszystkich stanowiskach pomiarowych stężenia b(a)p były niższe niż w roku poprzednim. W Bydgoszczy spadek ten wyniósł 0,88 ng/m³.

• Dwutlenek azotu (NO₂)

W 2022 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu określonego dla kryterium ochrony zdrowia (ryc. 4), jednakże na wszystkich stacjach pomiarowych w województwie stężenia średnie NO₂ z półrocza chłodnego były wyższe od stężeń z półrocza ciepłego. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego dwutlenku azotu w woj. kujawsko-pomorskim w 2022 r. przedstawiono na ryc. 4.

• Ozon (O₃)

W sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, z uwagi na obecność w atmosferze jego prekursorów oraz sprzyjające warunki meteorologiczne. W 2022 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego określonego ze względu na zdrowie ludzi, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. Wszystkie stacje wykazały znaczny wzrost stężeń O₃ w sezonie pozagrzewczym (kwiecień-wrzesień). W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu w strefie kujawsko-pomorskiej. Rozkład przestrzenny liczby dni z przekroczeniem poziomu docelowego O₃ (średnia z 3 lat) i przekroczenia poziomu celu długoterminowego na obszarze woj. kujawsko-pomorskiego przedstawiono na ryc. 5 i 6.

Raport GIOŚ dostępny jest na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/publications/card/1869