Stan jakości powietrza w Europie w 2023 roku

W ostatnich dniach Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała briefing na temat stanu jakości powietrza w Europie w 2023 r., który będzie częścią publikacji „Jakość powietrza w Europie 2023”. W opracowaniu porównano poziomy zanieczyszczeń powietrza w latach 2021 i 2022 w całej Europie i porównano je z normami Unii Europejskiej (UE) określonymi w dyrektywach dotyczących jakości powietrza oraz wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2021 r. dotyczącymi jakości powietrza. Unijne normy jakości powietrza są mniej rygorystyczne w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń niż poziomy określone w wytycznych WHO.

Pomimo ciągłej ogólnej poprawy jakości powietrza w całej Europie obserwuje się poziomy zanieczyszczenia powietrza przekraczające normy UE, a zanieczyszczenie powietrza pozostaje poważnym problemem zdrowotnym Europejczyków. W 2021 r. 97% ludności miejskiej było narażonych na stężenia drobnego pyłu zawieszonego PM_2,5 przekraczające wytyczne zdrowotne określone przez WHO (tj. 5 µg/m³) (ryc. 1).

Ryc. 1. Odsetek ludności miejskiej UE narażony na stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczające normy UE i wytyczne WHO w 2021 r. (Źródło: EEA).

 W analizie zwrócono uwagę na te zanieczyszczenia, które są uważane za najbardziej szkodliwe dla zdrowia ludzi lub które najczęściej przekraczają unijne normy jakości powietrza i poziomy wytyczne WHO.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje na temat każdego zanieczyszczenia:

1. Pył zawieszony PM₁₀
2. Pył zawieszony PM_2,5
3. Benzo(a)piren
4. Dwutlenek azotu
5. Ozon

Więcej informacji na temat stężeń zanieczyszczeń powietrza, w tym z poprzednich lat, można znaleźć w przeglądarce statystyk EEA, a dane dostępne są  tutaj.

Które kraje raportują do EEA?

Do EEA oficjalnie zgłaszane są dane o stężeniach zanieczyszczeń z krajów, które są jej członkami i innych krajów współpracujących. Liczba krajów, które przedłożyły dane, oraz liczba stacji monitorujących z wymaganym minimalnym zakresem danych różnią się dla każdego zanieczyszczenia i zostały podsumowane w tabeli 1 dla 2021 r. oraz w tabeli 2 dla 2022 r. Dla większości zanieczyszczeń do analizy brane są pod uwagę dane, których kompletność z całego roku wynosi ponad 75% – pozwala to na uwzględnienie większej liczby stacji bez znacznego wzrostu niepewności monitorowania. Stacje raportujące, które nie spełniają minimalnego zakresu danych, można znaleźć w tabeli rocznych statystyk AQ. Odnosząc się do krajów zgłaszających dane powyżej określonych poziomów, oznacza to, że zgłosiły one co najmniej jedną stację ze stężeniami powyżej tych poziomów.

Analiza na rok 2021 opiera się na oficjalnie zatwierdzonych danych przekazanych przez kraje. Analiza dotycząca 2022 r. opiera się na tymczasowych aktualnych danych, w związku z czym może ulec zmianie po otrzymaniu zestawu w pełni zweryfikowanych danych przez EEA i uwzględnieniu większej liczby krajów. Potwierdzone dane za 2022 r. będą dostępne dopiero w 2023 r. i zostaną przedstawione w briefingu na 2024 r.

Punkty poboru próbek usytuowane są na różnych typach stacji. W zależności od dominujących źródeł emisji wyróżnia się stacje: komunikacyjne, przemysłowe i tła. W zależności od gęstości zabudowy teren otaczający stację wyróżnia się stacje: miejską, podmiejską i wiejską. Klasyfikacja stacji monitoringu oraz kryteria stosowane przy ustalaniu ich włączenia do analizy zostały opisane tutaj.

A jak nasz kraj wypada na tle Europy? O tym w naszym kolejnym artykule.

Pył zawieszony PM₁₀

Stężenia powyżej dziennej wartości dopuszczalnej UE dla pyłu zawieszonego PM₁₀ obserwuje się głównie we Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej (ryc. 2). Główną przyczyną przekroczeń jest stosowanie paliw stałych (takich jak węgiel) w gospodarstwach domowych oraz w niektórych obiektach przemysłowych i elektrowniach.

• Stężenia powyżej dopuszczalnej wartości dobowej wynoszącej 50 µg/m³ zgłosiło w roku:
  2021 r. 21 krajów zgłaszających, w tym 15 państw członkowskich UE,
  2022 r. 20 krajów zgłaszających, w tym 15 państw członkowskich UE.

• Stężenia powyżej rocznej wartości dopuszczalnej wynoszącej 40 µg/m³ zgłosiło w:
  2021 r. 11 krajów raportujących, w tym 6 krajów UE,
  2022 r. 4 kraje sprawozdające, w tym 2 państwa członkowskie UE,

• Stężenia powyżej dziennego poziomu zalecanego przez WHO wynoszące 45 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 37 krajów raportujących,
  2022 r. wszystkie 34 kraje raportujące.

• Stężenia powyżej rocznego poziomu zalecanego przez WHO wynoszące 15 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie kraje zgłaszające z wyjątkiem Islandii,
  2022 r. wszystkie kraje zgłaszające.

Ryc. 2. Stężenia pyłu PM₁₀ w latach 2021 i 2022 w odniesieniu do unijnej dobowej wartości dopuszczalnej (Źródło: EEA).

Pył zawieszony PM_2,5

Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM_2,5 również odnotowano w północnych Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej (ryc. 3). Główną przyczyną przekroczeń jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach oraz użytkowanie pojazdów niespełniających obecnie obowiązujących norm emisji spalin.

• Stężenia powyżej unijnej rocznej dopuszczalnej wartości 25 µg/m³ zgłosiło w:
  2021 r. 8 krajów raportujących, w tym 4 kraje członkowskie UE,
  2022 r. 5 krajów raportujących, w tym 2 kraje członkowskie UE.

• Stężenia powyżej rocznego zalecanego przez WHO poziomu 5 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 37 krajów raportujących,
  2022 r. wszystkie 33 kraje raportujące.

• Stężenia powyżej zalecanego dziennego poziomu WHO wynoszącego 15 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie kraje raportujące,
  2022 r. wszystkie 32 kraje raportujące.

Ryc. 3. Stężenia PM _2,5 w latach 2021 i 2022 w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego zalecanego poziomu WHO (Źródło: EEA).

Benzo(a)piren

Najwyższe stężenia benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 stwierdzono we wschodniej Europie (ryc. 4), gdzie powszechne jest wykorzystanie węgla i innych paliw stałych do ogrzewania mieszkań.

• W 2021 r. wartości powyżej 1,0 ng/m³ zarejestrowało 13 z 28 krajów raportujących, z których wszystkie były członkami UE.

Ryc. 4. Stężenia b(a)p w 2021 r. (Źródło: EEA).

Dwutlenek azotu (NO₂)

Najwyższe stężenia dwutlenku azotu stwierdzono w dużych miastach o dużym natężeniu ruchu (ryc. 5). W latach 2021 i 2022 odnotowano spadek maksymalnych rocznych stężeń NO₂. Na obszarach, gdzie wartości maksymalne wzrosły, nie osiągnęły poziomów obserwowanych przed COVID-19.

• Stężenia powyżej unijnej rocznej dopuszczalnej wartości 40 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. 11 krajów raportujących, w tym 9 krajów UE,
  2022 r. 9 krajów zgłaszających, z których wszystkie są członkami UE.

• Stężenia powyżej rocznego zalecanego przez WHO poziomu 10 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 37 krajów raportujących,
  2022 r. wszystkie 35 kraje raportujące.

• Stężenia powyżej zalecanego dziennego poziomu WHO wynoszącego 25 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 37 krajów raportujących,
  2022 r. wszystkie 35 kraje raportujące.

Ryc. 5. Stężenia NO ₂ w 2021 i 2022 r. w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego zalecanego poziomu WHO (Źródło: EEA).

Ozon (O₃)

Najwyższe stężenia ozonu stwierdzono w niektórych krajach śródziemnomorskich i wschodnich (ryc. 6).

• Stężenia powyżej unijnego progu wartości docelowej wynoszącego 120 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. 22 kraje zgłaszające, w tym 16 państw członkowskich UE,
  2022 r. 20 krajów sprawozdających, w tym 18 państw członkowskich UE.

• Poziomy powyżej krótkoterminowych wytycznych WHO wynoszące 100 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 35 kraje raportujące,
  2022 r. wszystkie 31 krajów zgłaszających.

• Poziomy przekraczające wytyczne WHO dotyczące szczytu sezonu wynoszące 60 µg/m³ zgłosiły w:
  2021 r. wszystkie 35 kraje raportujące,
  2022 r. wszystkie 30 krajach zgłaszających.

Ryc. 6. Stężenia O ₃ w latach 2021 i 2022 w odniesieniu do wartości docelowej UE (Źródło: EEA).

Materiał źródłowy: Europejska Agencja Środowiska, Stan jakości powietrza w Europie w 2023 r., https://www.eea.europa.eu/publications/europes-air-quality-status-2023/europes-air-quality-status2023/#fn1