Roczna ocena jakości powietrza. Raport wojewódzki za rok 2023

Po raz kolejny Główny Inspektorat Ochrony Środowiska opublikował  Roczną ocenę jakości powietrza w województwach. Raporty wojewódzkie za rok 2023. Ocena ta jest efektem realizowanego corocznie obowiązku wynikającego z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2024 poz. 54 z późniejszymi zmianami).

Roczna ocena jakości powietrza wykonywana jest w odniesieniu do substancji, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach UE określono wartości normatywne stężeń w powietrzu (poziomy dopuszczalne / docelowe / celu długoterminowego). Ocena prowadzona jest z uwzględnieniem kryteriów określonych ze względu na:

• ochronę zdrowia ludzi,

• ochronę roślin.

W Polsce ocena jakości powietrza wykonywana jest w podziale na 46 stref, a jej wynikiem jest przypisanie każdej ze stref klasy dla każdego z ocenianych zanieczyszczeń. Wyniki klasyfikacji stref przekładają się na określone wymagania w zakresie działań na rzecz poprawy lub utrzymania jakości powietrza.

Ocena za 2023 rok wykonana w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia dotyczyła 12 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO₂), dwutlenku azotu (NO₂), tlenku węgla (CO), ozonu (O₃), benzenu (C₆H₆), pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM_2,5 oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle PM₁₀: benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu i ołowiu, natomiast ocena pod kątem kryteriów określonych w celu ochrony roślin obejmowała 3 zanieczyszczenia: dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_X) i ozonu (O₃).

Ocena jakości powietrza za rok 2023 w województwach, w których realizowany jest projekt (woj. dolnośląskie i kujawsko-pomorskie) wykazała poprawę jakości powietrza w porównaniu z rokiem 2022. Stężenia większości zanieczyszczeń były niższe niż w roku 2022, a obszary przekroczeń mniejsze. Problemem nadal pozostają zanieczyszczenia pyłowe. Sezonowy wzrost stężeń pyłu PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 wskazuje na znaczny wpływ sektora komunalno-bytowego (związanego z indywidualnym ogrzewaniem budynków) na jakość powietrza.

Więcej o wynikach oceny w naszych artykułach:

1. Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok 2023

2. Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2023

Dla stref, w których stwierdzone zostało przekroczenie choćby jednego poziomu dopuszczalnego lub docelowego w odniesieniu do substancji podlegających ocenie jakości powietrza, istnieje konieczność sporządzenia programów ochrony powietrza (POP), jeśli wcześniej nie powstały.

W przypadku, gdy takie programy już uchwalono, a standardy jakości powietrza nadal są przekraczane, konieczna jest ich aktualizacja (w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie POP).

Obecnie na terenie woj. dolnośląskiego obowiązują dwa Programy ochrony powietrza uchwalone przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego:

• w lipcu 2020 r. dla stref w woj. Dolnośląskim, zaktualizowany w lipcu 2023 r.,

• w lipcu 2022 r. dla strefy aglomeracja wrocławska.

Natomiast na terenie woj. kujawsko-pomorskiego obowiązują cztery Programy ochrony powietrza uchwalone przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w czerwcu 2020 r. dla strefy: kujawsko – pomorskiej, miasto Włocławek, aglomeracja bydgoska, miasto Toruń. Wszystkie zostały zaktualizowane w czerwcu 2023 r.

Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok  2023

Na terenie województwa dolnośląskiego za 2023 r. klasyfikacji stref dokonano dla czterech stref: aglomeracji wrocławskiej, miasta Wałbrzych, miasta Legnica i strefy dolnośląskiej.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi wszystkie cztery strefy województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja wrocławska – poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu,

• Miasto Wałbrzych – poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀,

• Miasto Legnica – poziomu docelowego arsenu,

• strefa dolnośląska – poziomów dopuszczalnych: pyłu zawieszonego PM₁₀ oraz poziomu docelowego ozonu i poziomu docelowego arsenu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀.

Poziom celu długoterminowego ozonu został przekroczony

• we wszystkich strefach ze względu na ochronę zdrowia ludzi

• w strefie dolnośląskiej ze względu na ochronę roślin.

Ocena jakości powietrza za rok 2023 wykazała poprawę jakości powietrza w województwie dolnośląskim w porównaniu z rokiem 2022, co jest efektem bardzo korzystnych warunków meteorologicznych oraz podejmowanych działań na rzecz ochrony powietrza. Stężenia większości zanieczyszczeń były niższe niż w roku 2022, a obszary przekroczeń mniejsze. Tak jak w poprzednich latach głównym problemem jakości powietrza nadal pozostają wysokie stężenia pyłu zawieszonego PM₁₀ i PM_2,5 oraz benzo(a)pirenu (ryc. 1). Analiza zmian sezonowych powyższych zanieczyszczeń wskazuje źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza.

• Pył zawieszony PM₁₀

Głównym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny (instalacje indywidualnego i zbiorczego ogrzewania budynków). Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową. W efekcie, emisja ta ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń normy 24-godzinnej głównie w sezonie grzewczym. Największy wzrost stężeń w sezonie grzewczym (w stosunku do sezonu poza grzewczego) zarejestrowały stacje w powiecie kłodzkim (Nowa Ruda o 83%) i lwóweckim (Lwówek Śląski o 55%), na pozostałych stacjach miejskich stężenia w sezonie grzewczym wzrosły średnio o ok. 15%.

W 2023 r. w woj. dolnośląskim nie odnotowano przekroczenia normy średniorocznej dla pyłu PM₁₀. Najwyższe wartości wystąpiły w południowej części województwa w powiecie kłodzkim, w okolicach Nowej Rudy, najniższe zaś w powiecie lubańskim (Czerniawa). Większe miasta, takie jak: Wrocław, Legnica, Kłodzko, Jelenia Góra, Bolesławiec charakteryzowały się wzrostem wartości stężeń. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 2.

Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla stężeń 24-godzinnych (tj. więcej niż 35 dni z przekroczeniem stężenia średniodobowego 50 μg/m³) zarejestrowała stacja w Nowej Rudzie (56 dni). W badanym okresie na całym obszarze województwa nie odnotowano przekroczenia poziomu alarmowego (150 μg/m³), natomiast poziom informowania (100 μg/m³) został przekroczony 17 razy. Dla porównania w roku 2022 poziomy te zostały przekroczone odpowiednio 1 i 23 razy.

W latach 2014-2023 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza – wyniki pomiarów na stacjach wskazują na znaczny spadek stężeń średnich rocznych PM₁₀ (we Wrocławiu wyniósł on ok. 40%). Największe ograniczenie liczby dni z przekroczeniami normy 24-godzinnej wystąpiło w Polkowicach (o 100%), zaś we Wrocławiu średnio o ok. 85%. Stężenia w roku 2023 są najniższe wśród rejestrowanych w ostatnim dziesięcioleciu.

• Pył zawieszony PM_2,5

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM_2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza. We Wrocławiu widoczny jest również znaczący udział emisji liniowej. Największy wzrost stężeń PM_2,5 w sezonie grzewczym odnotowano w Kłodzku (o 86 %) i w Lwówku Śląskim (o 82 %), najmniejszy – w Osieczowie (o 15%). W 2023 r. na obszarze całego województwa nie zarejestrowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM_2,5 faza II (poziom dopuszczalny 20 μg/m³). We Wrocławiu zarejestrowano stężenia na poziomie od 14 μg/m³ (na stacji tła miejskiego przy ul. Na Grobli) do 16 μg/m³ (w stacji komunikacyjnej przy al. Wiśniowej). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM_2,5 w woj. dolnośląskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 3.

W latach 2014-2023 w województwie można zaobserwować poprawę jakości powietrza – wyniki pomiarów na stacjach wskazują na znaczny spadek stężeń średnich rocznych PM_2,5 (we Wrocławiu wyniósł on ponad 40%). W roku 2023 na większości stanowisk (z wyjątkiem Wałbrzycha) odnotowano najniższe średnioroczne stężenia PM_2,5 w odniesieniu do analizowanego dziesięciolecia.

• Benzo(a)piren

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2023 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na 3 z 15 stanowisk pomiarowych (tj. na terenie miasta Wałbrzych i strefy dolnośląskiej: w Lwówku Śląskim i Nowej Rudzie. Stanowi to znaczną poprawę do roku poprzedniego, gdy poziom docelowy został przekroczony w 11 na 16 stanowisk. Podobnie jak w ubiegłym roku przekroczenia nie stwierdzono w aglomeracji wrocławskiej.

Występowanie przekroczeń poziomu docelowego wiąże się z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były średnio 4-krotnie wyższe od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX). Autorzy Oceny wskazali, że obszar przekroczeń w 2023 roku zmniejszył się o ok. 90% w odniesieniu do roku 2022. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w woj. dolnośląskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 4.

• Arsen (As)

Specyficznym dla Dolnego Śląska problemem są przekroczenia poziomu docelowego arsenu w pyle zawieszonym PM₁₀ (6 ng/m³) rejestrowane przez stacje pomiarowe w Głogowie i w Legnicy. Brak widocznych różnic sezonowych w zakresie podwyższonych stężeń świadczy o dominującym wpływie na poziom arsenu w powietrzu emisji ze źródeł przemysłowych. We Wrocławiu na przestrzeni ostatnich 10 lat stężenia arsenu zmniejszyły się o 49%.

• Dwutlenek azotu (NO₂)

W roku 2023 na większości stanowisk pomiarowych zauważalny był nieznaczny spadek średniorocznych stężeń w porównaniu z rokiem poprzednim. W odniesieniu do 2014 r. największe obniżenie stężeń zarejestrowała stacja tła miejskiego we Wrocławiu przy ul. wyb. J. Conrada-Korzeniowskiego (o 41%), natomiast w stacji komunikacyjnej przy al. Wiśniowej stężenia obniżyły się o 19%.

Na Dolnym Śląsku najwyższe stężenia dwutlenku azotu (podobnie jak w ostatnim 10-leciu z wyjątkiem roku 2020) odnotowywano w stacji komunikacyjnej we Wrocławiu, która zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie dróg o znacznym natężeniu ruchu. W 2023 r. na stacji tej stwierdzono również przekroczenie dopuszczalnego poziomu średniorocznego dwutlenku azotu.

W odniesieniu do poziomu dopuszczalnego dla stężeń 1-godzinnych nie zanotowano przekroczeń w żadnej z czterech stref.

Wszystkie stacje miejskie (z wyjątkiem stacji komunikacyjnej we Wrocławiu) wykazały wyraźny wzrost stężeń dwutlenku azotu w sezonie grzewczym (listopad-marzec) w odniesieniu do sezonu pozagrzewczego (kwiecień-październik).

Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego dwutlenku azotu w woj. dolnośląskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 5.

• Ozon (O₃)

Ponadto, corocznie w sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, spowodowany obecnością w atmosferze jego prekursorów oraz w dużej mierze warunkami meteorologicznymi (wysoka temperatura i duże nasłonecznienie). W 2023 r. w strefie dolnośląskiej stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego ozonu określonego dla kryterium ochrony zdrowia, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. Pomimo znacznego wzrostu stężeń O₃ w sezonie pozagrzewczym (kwiecień-wrzesień) we wszystkich stacjach pomiarowych, określone dla ozonu: poziom alarmowy (240 μg/m3) oraz poziom informowania (180 μg/m3) nie były przekroczone.

W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, w 2023 r. pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu w strefie dolnośląskiej.

Rozkład przestrzenny liczby dni z przekroczeniem poziomu docelowego O₃ (średnia z 3 lat) i przekroczenia poziomu celu długoterminowego na obszarze woj. dolnośląskiego przedstawiono na ryc. 6 i 7.

Raport GIOŚ dostępny jest na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/publications/card/2017

Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko – pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2023

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego za 2023 r. klasyfikacji stref dokonano dla czterech stref: aglomeracja bydgoska, miasto Toruń, miasto Włocławek, strefa kujawsko – pomorska.

Biorąc pod uwagę ochronę zdrowia ludzi 3 z 4 stref województwa zaklasyfikowano do klasy C ze względu na przekroczenia:

• aglomeracja bydgoska – poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• miasto Włocławek – poziomu docelowego benzo(a)pirenu,

• strefa kujawsko-pomorska – poziomu docelowego benzo(a)pirenu.

Poziom celu długoterminowego ozonu ostał przekroczony we wszystkich strefach ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.

Ocena jakości powietrza za rok 2023 wykazała poprawę jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim w porównaniu z rokiem 2022, co jest efektem korzystnych warunków meteorologicznych oraz podejmowanych działań na rzecz ochrony powietrza. W ostatnim 10-leciu zauważalna jest również poprawa jakości powietrza pod względem poziomu zanieczyszczenia pyłem. Jednakże z uwagi na wysokie stężenia dobowe, działania mające na celu ograniczenie zanieczyszczenia, powinny być nadal podejmowane, ponieważ to źródła grzewcze są nadal główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w skali lokalnej (ryc. 8).

• Pył zawieszony PM₁₀

Największym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM₁₀ jest sektor bytowo–komunalny. Zanieczyszczenia powstające przy indywidualnym ogrzewaniu budynków są wprowadzane do atmosfery przede wszystkim z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową.

W 2023 r. na żadnej stacji nie odnotowano zarówno przekroczenia poziomu dopuszczalnego w przypadku stężeń 24-godzinnych (więcej niż 35 dni ze stężeniem średnim dobowym wyższym od 50 μg/m³), jak i poziomu dopuszczalnego stężenia średniorocznego (40 μg/m³). Poziom informowania dla PM₁₀ (100 μg/m³) został przekroczony jeden raz (w Grudziądzu), poziom alarmowy (150 μg/m³) nie został przekroczony. Dla porównania w roku 2022 były to odpowiednio 14 i 1 dzień. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM₁₀ w woj. kujawsko-pomorskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 9.

Na większości stanowisk pomiarowych (z wyjątkiem stacji przy ul. Okrzei we Włocławku) średnie roczne stężenie PM10 w 2023 r. było niższe niż w roku poprzednim. Podobnie tylko we Włocławku nastąpił wzrost liczby dni ze stężeniami przekraczającymi 50 μg/m³.

• Pył zawieszony PM_2,5

Także w przypadku pyłu zawieszonego PM2,5 wyniki pomiarów wskazują na źródła grzewcze jako główną przyczynę nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w sezonie zimowym. Stężenia średnie z półrocza chłodnego (I-III, X-XII) w 2023 r. na wszystkich stacjach były wyższe niż średnie z półrocza ciepłego (IV-IX). Na żadnej stacji stężenie średnie roczne nie przekroczyło wartości 20 μg/m³ (poziom dopuszczalny dla roku kalendarzowego – tzw. faza II). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM_2,5 w woj. kujawsko-pomorskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 10.

W latach 2014-2023 obserwuje się wysoki poziom stężeń pyłu zawieszonego PM_2,5.

• Benzo(a)piren

Stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w roku 2023 wskazują na przekroczenie poziomu docelowego na 6 (z 11) stanowiskach pomiarowych. Wiąże się to z wysokim poziomem stężeń benzo(a)pirenu w okresie zimowym, ponieważ wtedy następuje spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych. Na wszystkich stanowiskach stężenia wzrastały wielokrotnie w sezonie grzewczym (I-III, X-XII) i były wyższe od stężenia średniego dla miesięcy sezonu pozagrzewczego (IV-IX). Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM₁₀ w woj. kujawsko-pomorskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 11.

W roku 2023 na wszystkich stanowiskach pomiarowych stężenia b(a)p były niższe niż w roku poprzednim.

• Dwutlenek azotu (NO₂)

W 2023 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu określonego dla kryterium ochrony zdrowia (ryc. 4), jednakże na 11 stacjach pomiarowych w województwie stężenia średnie NO₂ z półrocza chłodnego były wyższe od stężeń z półrocza ciepłego. Tylko stacja komunikacyjna przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy wykazała średnie stężenie NO₂ w półroczu ciepłym wyższe o (1,7 μg/m³) niż w półroczu chłodnym. Do podniesienia zawartości dwutlenku azotu w powietrzu przyczynia się szybki wzrost liczby pojazdów i związane z nim zwiększenie emisji spalin. Na większości stanowisk pomiarowych, w roku 2023 zauważalny był wzrost średniorocznych stężeń w porównaniu z rokiem poprzednim. Rozkład przestrzenny wartości stężenia średniego rocznego dwutlenku azotu w woj. kujawsko-pomorskim w 2023 r. przedstawiono na ryc. 12.

• Ozon (O₃)

W sezonie letnim rejestrowany jest wzrost stężeń ozonu, z uwagi na obecność w atmosferze jego prekursorów oraz sprzyjające warunki meteorologiczne. W 2023 r. nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego określonego ze względu na zdrowie ludzi, natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego stwierdzono na całym obszarze województwa. Pomimo znacznego wzrostu stężeń O₃ w sezonie pozagrzewczym (kwiecień-wrzesień) we wszystkich stacjach pomiarowych, określone dla ozonu: poziom alarmowy (240 μg/m3) oraz poziom informowania (180 μg/m3) nie były przekroczone.

W odniesieniu do kryterium ochrony roślin, pomiary jakości powietrza oraz wyniki modelowania wykazały przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu w strefie kujawsko-pomorskiej.

Rozkład przestrzenny liczby dni z przekroczeniem poziomu docelowego O₃ (średnia z 3 lat) i przekroczenia poziomu celu długoterminowego na obszarze woj. kujawsko-pomorskiego przedstawiono na ryc. 13 i 14.

Raport GIOŚ dostępny jest na stronie: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/rwms/publications/card/2006