Czy w Polsce mamy gorsze powietrze niż w innych krajach europejskich?
Jak pokazują dane opublikowane przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) w briefingu na temat stanu jakości powietrza w Europie w 2024 roku (o czym pisaliśmy w naszym poprzednim artykule), w Polsce zanieczyszczenia powietrza stanowią nadal istotny problem. Analizy opublikowane przez Agencję bazują na zweryfikowanych danych pomiarowych dla roku 2022, w briefingu zaprezentowano też informacje, oparte na wstępnie zweryfikowanych danych za rok 2023. Poniżej najważniejsze wnioski, a w dalszej części tekstu ich szczegółowe omówienie.
Jak co roku od wielu już lat Polska notuje czołowe miejsca w rankingu krajów europejskich, najbardziej zanieczyszczonych, pod względem zanieczyszczeń związanych ze spalaniem paliw stałych – PM2.5, PM10 i benzo(a)piren.
W 2022 roku największy problem w naszym kraju obserwowaliśmy w odniesieniu do B(a)P (Ocena GIOŚ) – w 32 strefach (na 46) w 15 województwach (na 16) odnotowano stężenia tej substancji przekraczające obowiązujące normy. Bardzo niekorzystna sytuacja dotyczy również stężeń PM2.5, gdzie przekroczenie rocznej normy odnotowano w 45 strefach (na 46). Należy zaznaczyć, że obie te substancje mogą znacząco zagrozić naszemu zdrowiu i życiu! (więcej o morderczym benzo(a)pirenie oraz wpływie zanieczyszczeń powietrza na osoby aktywnie fizycznie i na dzieci można znaleźć w naszych wcześniejszych artykułach).
W odniesieniu do tlenków azotu oraz ozonu troposferycznego sytuacja jest nieco korzystniejsza, choć i w tych przypadkach wymaga poprawy.
Benzo(a)piren
Według danych dla roku 2022, zanieczyszczeniem, którego stężenia były w naszym kraju najwyższe w porównaniu do innych krajów współpracujących z EEA, był benzo(a)piren zawarty w pyle zawieszonym PM10. Mediana (czyli wartość środkowa w uporządkowanych wszystkich średniorocznych stężeniach) dla całego kraju wyniosła 2,06 ng/m3 przy dopuszczalnej normie rocznej obowiązującej w UE wynoszącej 1 ng/m3 (spadek o 0,98 w stosunku do roku 2021). Maksymalne średnioroczne stężenie B(a)P ponownie odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie). Kształtowało się ono na poziomie 8,742 ng/m3, co stanowi poprawę do roku poprzedniego (14,73 ng/m3).
Oprócz Polski przekroczenia wartości normatywnej dla mediany stężeń B(a)P odnotowano w Słowacji, jednakże wartości notowane były dużo niższe i kształtowały się na poziomie 1,129 ng/m3. W Chorwacji, w której w roku 2021 odnotowano przekroczenie, w roku 2022 mediana dla całego kraju kształtowała się na poziomie poniżej 1 ng/m3. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w „najczystszych” krajach, czyli Szwecji wynosiła w tamtym okresie 0,02 ng/m3, a w Holandii 0,05 ng/m3. Warto zauważyć, że pomiary stężenia B(a)P są wykonywane tylko w 27 krajach sprawozdawczych, które nie obejmują obszarów z najwyższymi średniorocznymi stężeniami pyłu zawieszonego PM10.
A jak wygląda sytuacja w odniesieniu do rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)? Rekomendowana przez tą organizację średnia roczna powinna wynosić poniżej 0,12 ng/m3. Niestety, w Polsce stężenia B(a)P powyżej zalecanej wartości zostały przekroczone na wszystkich stacjach pomiarowych. Również w innych krajach objętych raportem sytuacja nie wygląda najlepiej – tylko w 6 krajach rekomendacje nie zostały przekroczona (tj. w Szwecji, w Portugalii, w Holandii, w Hiszpanii, na Malcie i na Cyprze).
Pył zawieszony PM2,5
Biorąc pod uwagę najwyższe średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, Polska zajmuje 5 miejsce (na 37) wśród krajów współpracujących z EEA – w 2022 r. mediana stężeń tej wartości wyniosła 17 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie, na poziomie 26 µg/m3, odnotowano w Lwówku Śląskim (woj. dolnośląskie). Jest to poprawa w stosunku do roku 2021, gdy mediana stężeń PM2,5 wynosiła 19 µg/m3, a Polska znajdowała się na 6 miejscu wśród krajów o najwyższym poziomie tego zanieczyszczenia.
Większe stężenia notowane są w krajach nienależących do UE, tj. w Turcji, Serbii, Północnej Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w Islandii wynosiła w tamtym okresie 3 µg/m3. Od roku 2021 legislacje unijne określają poziom dopuszczalny PM2,5 w uśrednieniu rocznym na poziomie 20 µg/m3, lecz na wykresie ujętym w cytowanym opracowaniu EEA wzięto pod uwagę wartość graniczną 25 µg/m3 obowiązującą do roku 2020. Należy również zwrócić uwagę, że podobnie jak w przypadku B(a)P wytyczne WHO odnoszące się do średniorocznych stężeń PM2.5 są znacznie surowsze niż normy europejskie i wskazują na maksymalny poziom średnioroczny równy 5 µg/m3. W odniesieniu do tej wartości przekroczenia notowane są w 34 analizowanych w raporcie krajach z wyjątkiem Islandii, Estonii i Finlandii.
Pył zawieszony PM10
Analizując najwyższe średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM10, Polska zajmuje 11 miejsce (na 37) wśród krajów współpracujących z EEA – w 2022 r. mediana dla stężeń tego zanieczyszczenia w naszym kraju wyniosła 42 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 84 µg/m3 odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie). Jest to poprawa w stosunku do roku 2021, gdy mediana stężeń PM10 wynosiła 47 µg/m3, a Polska znajdowała się na 7 miejscu wśród krajów o najwyższym poziomie tego zanieczyszczenia. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia na Islandii wynosiła w tamtym okresie 12 µg/m3, zaś w Finlandii 19 µg/m3. Legislacje unijne określają poziom dopuszczalny PM10 w uśrednieniu rocznym na poziomie 40 µg/m3, a wytyczne WHO wskazują na maksymalny poziom 15 µg/m3. W 36 krajach raportujących (z wyjątkiem Islandii) zarejestrowano stężenia powyżej rocznego poziomu zalecanego przez WHO.
Ozon troposferyczny i tlenki azotu
Wspominając o zanieczyszczeniach powietrza w Polsce, mówimy głównie o problemie związanym z wysokimi stężeniami B(a)P, PM2.5, czy PM10 występującymi zwłaszcza w sezonie grzewczym, gdy do ogrzewania domów wykorzystywane są paliwa stałe (węgiel, drewno). Nie możemy jednak zapominać o zanieczyszczeniach, o których częściej mówi się w okresie letnim, gdyż to właśnie m.in. przekształcenie tlenków azotu (jednego z głównych zanieczyszczeń komunikacyjnych) pod wpływem promieniowania UV przyczynia się do powstania ozonu troposferycznego (głównego składnika tzw. „smogu letniego”). Więcej o ozonie jako letnim zagrożeniu wspominaliśmy w jednym z naszych ostatnich artykułów.
Na 37 krajów raportujących Polska zajmuje 29 miejsce biorąc pod uwagę najwyższe średnioroczne stężenia dwutlenku azotu – w 2022 r. mediana wyniosła 13 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 46 µg/m3 odnotowano w Katowicach (woj. śląskie). Jest to poprawa w stosunku do roku 2021, gdy mediana stężeń NO2 wynosiła 14 µg/m3, a Polska znajdowała się na 22 miejscu wśród krajów o najwyższym poziomie tego zanieczyszczenia.
Stężenia maksymalne powyżej unijnej rocznej dopuszczalnej wartości 40 µg/m3 odnotowano w 11 krajach raportujących (w tym 10 krajach UE wliczając Polskę). Na obszarze UE najwyższe maksymalne stężenia NO2 odnotowano w Grecji (69 µg/m3) i we Włoszech (54 µg/m3), najniższe zaś na Islandii (23 µg/m3). We wszystkich 37 krajach raportujących (w tym w Polsce) zarejestrowano stężenia powyżej rocznego zalecanego przez WHO poziomu 10 µg/m3.
Biorąc pod uwagę najwyższe stężenia ozonu, Polska zajmuje 16 miejsce wśród krajów współpracujących z EEA – w 2022 r. mediana wyniosła 110 µg/m3, zaś maksymalne stężenie na poziomie 125 µg/m3 odnotowano w Osieczowie (woj. dolnośląskie). Dla porównania w 2021 roku Polska znajdowała się na 13 miejscu wśród krajów o najwyższym poziomie tego zanieczyszczenia, pomimo iż mediana stężeń O3 była niższa i wynosiła 107 µg/m3.
22 kraje zgłaszające (w tym 16 państw członkowskich UE) zarejestrowały poziomy powyżej unijnego progu wartości docelowej wynoszącego 120 µg/m3. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w Finlandii wynosiła w tamtym okresie 88 µg/m3, zaś w Irlandii 90 µg/m3. W 34 krajach raportujących (z wyjątkiem Finlandii) zarejestrowano poziomy przekraczające wytyczne WHO wynoszące 100 µg/m3 (maksymalna odnotowana średnia 8h stężeń O3).
Materiał źródłowy:
Europejska Agencja Środowiska, Stan jakości powietrza w Europie w 2024 r., https://www.eea.europa.eu/publications/europes-air-quality-status-2024
