Letnie zagrożenia #8 – na co zwrócić uwagę podczas letnich wojaży
Jeśli śledzicie nasz cykl „Letnie zagrożenia” od początku, zdobyliście już solidną porcję wiedzy o zagrożeniach związanych z wysokimi temperaturami. W naszych ostatnich publikacjach przedstawiliśmy metody radzenia sobie z typowymi zagrożeniami lata, szczególnie podkreślając wskaźnik odczuć cieplnych UTCI. Jest to bardzo przydatne narzędzie, pozwalające nam bezpiecznie cieszyć się z upalnych dni wakacyjnych. Wartości tego wskaźnika dla Polski publikowane są w serwisach IMGW, jego prognozy możemy również znaleźć na naszym geoportalu.
Nie spędzamy jednak wakacji wyłącznie w naszym kraju, a często wybieramy się na odpoczynek za granicę. Jak tam wygląda informacja o zagrożeniach związanych z upałem? Czy znajdziemy tam informacje o UTCI, czy należy szukać innych wskaźników? W dzisiejszym artykule przyjrzymy się, jak wygląda sytuacja w innych krajach Europy i na świecie oraz jakie wskaźniki bioklimatyczne są tam stosowane.
Temperatura w różnych krajach, a komfort cieplny
Według statystyk, organizując urlop poza granicami kraju, najchętniej spędzamy wakacje w takich krajach Europy jak Grecja, Włochy, Hiszpania i Bułgaria. Poza Europą najczęściej wybieramy się do Tajlandii, Turcji, Egiptu czy USA. Widoczny jest więc wyraźny trend, według którego preferujemy spędzać czas wolny w cieplejszych krajach w porównaniu do umiarkowanego klimatu Polski.
Zlokalizowane na południu Europy Grecja, Hiszpania i Włochy to kraje, w których latem średnia temperatura często przekracza 30°C. W niektórych regionach, takich jak Sycylia, Andaluzja czy wybrzeże Morza Czarnego, temperatury mogą sięgać nawet 40°C. Tego typu warunki nieczęsto spotykamy w naszym kraju, dlatego może się zdarzyć, że nie będziemy na nie odpowiednio przygotowani. Pomóc nam mogą publikowane w różnych częściach świata wskaźniki bioklimatyczne, które dla lokalnych mieszkańców są czymś naturalnym, dla nas jednak mogą być nieintuicyjne.
Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na fakt, że kraje te coraz częściej nawiedzają niespodziewane fale upałów, które powodują, że temperatury stają się jeszcze bardziej ekstremalne. W 2022 roku fale upałów dotknęły wiele krajów na całym świecie, powodując nadmiarowe zgony zwłaszcza w Europie i Azji. Ponadto, według naukowców lato 2023 roku było najcieplejsze od czasu rozpoczęcia globalnych pomiarów temperatury powietrza w 1880 roku. Te dane wskazują na duże prawdopodobieństwo napotkania groźnych upałów podczas naszych wakacyjnych wojaży.
Odchylenia średniej temperatury lipca na kuli ziemskiej w latach 1880 – 2023, w stosunku do średniej dla tego miesiąca z lat 1951 – 1980, źródło NASA
Co istotne, niektóre z wymienionych miejsc położone są w różnych strefach klimatycznych. Na przykład Tajlandia ma klimat tropikalny z wysoką wilgotnością, podczas gdy Egipt jest znany z klimatu pustynnego charakteryzującego się niską wilgotnością.
Już wcześniej zwracaliśmy uwagę, jak te czynniki wpływają na odczucia cieplne – np. wysoka wilgotność i brak wiatru mogą zwiększać odczucie gorąca, mimo że temperatura powietrza nie jest ekstremalnie wysoka. Łatwo więc uświadomić sobie, że w wielu miejscach świata zagrożenia związane z upałem mogą być znacznie większe niż te, do których przywykliśmy.
„Letnie” wskaźniki bioklimatyczne na świecie
Wskaźniki bioklimatyczne stanowią narzędzie służące do oceny wpływu warunków klimatycznych na ludzi. Obecnie wiele urządzeń sportowych, takich jak liczniki rowerowe czy zegarki sportowe, oferuje funkcje monitorowania temperatury powietrza, wilgotności oraz prędkości wiatru, co jest istotne dla określenia odczuwalnej temperatury. Dodatkowo, aplikacje mobilne mogą integrować dane z lokalnymi wskaźnikami bioklimatycznymi, co pozwala użytkownikom śledzić wskaźniki odczuć cieplnych.
Istnieje wiele różnych wskaźników bioklimatycznych, które uwzględniają różne aspekty klimatu. Każdy z tych wskaźników przekazuje informacje na temat wpływu aktualnych warunków atmosferycznych na nasz osobisty komfort cieplny. Przeanalizujemy teraz najczęściej stosowane wskaźniki oraz wraz ze wskazówkami, gdzie warto z nich korzystać.
Uniwersalny wskaźnik odzczuć cieplnych UTCI (Universal Thermal Climate Index)
Jednym najważniejszych obecnie wskaźników jest UTCI, który szczegółowo opisaliśmy w naszym poprzednim artykule. Wykorzystuje on szereg parametrów takich jak szerokość geograficzna, pora dnia, temperatura powietrza i gruntu, promieniowanie całkowite i rozproszone, wilgotność względna powietrza oraz prędkość wiatru. Z tego powodu pozwala on na bardzo dokładną ocenę wpływu obciążeń cieplnych na nasze organizmy w bardzo szerokim zakresie – od skrajnego wychłodzenia do ekstremalnego gorąca.
Wskaźnik UTCI używany jest często w badaniach naukowych oraz przez służby meteorologiczne do oceny komfortu cieplnego i ryzyka stresu cieplnego. Niestety jego dostępność w domenie publicznej jest bardzo ograniczona, więc raczej nie znajdziemy o nim informacji w standardowych serwisach pogodowych. W Polsce jednak jest on łatwo dostępny na przykład w serwisie IMGW wraz z rekomendacjami jak postępować przy danej klasie wskaźnika. Przed zaplanowaniem wakacji w warunkach wysokich temperatur warto zajrzeć także wcześniej na nasz geoportal.
Wskaźnik UTCI dzięki swojemu szerokiemu zakresowi obejmowanych temperatur może być z powodzeniem stosowany na całym świecie w różnych strefach klimatycznych – od tych najzimniejszych po najgorętsze. Najczęściej używany jest jednak w Europie, ponieważ zespół badawczy, który go opracował skupiał w sobie w większości naukowców z krajów UE. Przy poszukiwaniu tego wskaźnika sprawdzajcie w szczególności strony rządowe lub instytuty meteorologiczne danego kraju. Nie wszystkie europejskie serwisy pogodowe mogą prezentować rzeczywiste wartości UTCI. Udostępniają one jednak często informacje bioklimatyczne lub komunikaty, które obejmują wskazania tego wskaźnika.
Interpretacja wskaźnika odczuć cieplnych UTCI. Źródło: Błażejczyk i in. 2010
Indeks stresu cieplnego – HI (Heat Index)
Heat Index to wskaźnik określający odczuwalną temperaturę na podstawie rzeczywistej temperatury powietrza oraz wilgotności względnej. Indeks opiera się na założeniu, że wysoka wilgotność zmniejsza efektywność chłodzenia organizmu przez spowolnienie parowania potu z powierzchni skóry. W rezultacie, przy tej samej temperaturze powietrza, wyższa wilgotność powoduje wyższą odczuwalną temperaturę. Obliczony Heat Index jest przedstawiany w stopniach Celsjusza (°C) lub Fahrenheitach (°F) – co można interpretować jako analog temperatury odczuwalnej.
Warto zaznaczyć, że Heat Index jest mniej precyzyjny niż wcześniej wspomniany UTCI, ponieważ uwzględnia tylko dwa parametry meteorologiczne – temperaturę i wilgotność powietrza, pomijając inne parametry, które również istotnie kształtują nasze odczucia cieplne. Jego zaletą jest natomiast duża dostępność danych służących do jego wyliczania – informacje o temperaturze i wilgotności powietrza są dość powszechnie dostępne.
Należy pamiętać, że w różnych krajach HI może być wyliczany w nieco inny sposób. Modyfikacje sposobu jego wyliczania zależą od potrzeb mieszkańców, specyfiki regionu oraz stopnia przystosowania lokalnej społeczności do panujących warunków. Z tego powodu zwracajcie uwagę nie tylko na wartości wskaźnika, ale również na informacje opisowe, towarzyszące poszczególnym klasom odczuć cieplnych.
Heat Index stosowany jest głównie w Stanach Zjednoczonych, ale także w innych krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, takich jak Meksyk, Brazylia, Filipiny, czy Tajlandia.
Interpretacja wskaźnika Heat Index stosowanego w USA. Źródło: National Weather Service
Humidex
Humidex to wskaźnik, który tak jak Heat Index określa odczuwalną temperaturę na podstawie rzeczywistej temperatury powietrza i prężności pary wodnej. Wartości wskaźnika Humidex również wyrażane są w stopniach Celsjusza (°C). Podobnie jak poprzedni wskaźnik, Humidex bazuje na założeniu, że wysoka wilgotność powietrza zmniejsza zdolność organizmu do chłodzenia się poprzez parowanie potu. Posiada on też wszystkie ograniczenia HI ponieważ nie uwzględnia ekspozycji skóry na słońce ani oddziaływania wiatru, które wpływają na odczucia cieplne.
Głównymi użytkownikami Humidexu są meteorolodzy w Kanadzie, gdzie wskaźnik ten został pierwotnie opracowany. Jeśli planujecie letnią wyprawę do tego kraju, z pewnością się z nim spotkacie.
Interpretacja wskaźnika Humidex. Źródło: Źródło: Rescue Dynamics Articles
Wskaźnik obciążenia termicznego WBGT (Wet Bulb Globe Temperature)
Innym, całkiem złożonym wskaźnikiem z którym możemy się spotkać za granicą jest WBGT. Wskaźnik ten jest używany do określenia ryzyka stresu cieplnego na podstawie temperatury i wilgotności powietrza, prędkości wiatru i promieniowania słonecznego. Wyrażany jest jako wartość w stopniach Celsjusza (°C). Jest on często wykorzystywany przy określaniu norm dla obciążenia cieplnego ludzkiego ciała podczas pracy, sportu lub innej aktywności fizycznej na bezpośrednim słońcu. Z tego względu jest szczególnie istotny dla agencji wojskowych, związków sportowych oraz inspekcji pracy, które korzystają z niego jako wsparcia przy zarządzaniu aktywnością w warunkach termicznych, mających wpływ na zdrowie i wydajność ludzi.
Wskaźnik WGBT jest powszechnie używany w kontynentalnej części Stanów Zjednoczonych, jak również na Alasce, Hawajach, Portoryko, czy innych wyspach Atlantyku i Pacyfiku.
Uwaga! Ze względu na różnorodność klimatyczną w USA, interpretacja wskaźnika WBGT może być dostosowywana do specyficznych warunków regionalnych. Z tego powodu wydzielono trzy strefy z południowo-wschodnim rejonem USA, centralnym oraz północnym, z nieco odmiennymi przedziałami wskazań wskaźnika WGBT. Podczas podróży do USA warto więc zwracać uwagę na rozszerzoną interpretację i zastosowanie wskaźnika WBGT w różnych regionach.
Klasy obciążeń cieplnych wg wskaźnika WGBT wraz z informacją o dozwolonej aktywności fizycznej. Źródło:Space City Weather
Inne zagrożenia
Niezmiennie przypominamy, że kwestie wysokich temperatur nie są jedynymi problemami letnich dni. Wiele miast w rejonach ciepłego klimatu narażonych jest na poważne lokalne problemy z jakością powietrza związanymi z ozonem i jego prekursorami. Nie bez powodu Los Angeles w 2016 roku ogłosiło alarm smogowy pierwszego stopnia. W tym samym roku wzrost zanieczyszczenia powietrza skłonił Meksyk do ograniczenia ruchu pojazdów na ulicach. Z kolei latem roku 2021 w mieście Denver miało miejsce największe w ostatniej dekadzie przekroczenie poziomów zanieczyszczenia powietrza. Te zdarzenia powinny nam uświadomić, że monitorowanie jakości powietrza powinno być naszym nawykiem nawet w pogodne, słoneczne dni nie tylko w Polsce.
Na szczęście istnieje wiele serwisów, które prezentują globalne mapy jakości powietrza, gdzie można sprawdzić aktualne dane dotyczące pyłu zawieszonego (PM2.5, PM10), stężeń ozonu i innych zanieczyszczeń dla wielu lokalizacji na całym świecie. Warto odwiedzić takie strony jak World’s Air Pollution: Real-time Air Quality Index czy World Live Air Quality Map, a także korzystać z oficjalnych stron rządowych agencji ochrony środowiska oraz aplikacji mobilnych dostępnych w danym kraju
Pamiętajmy też o indeksie UV, w wielu „ciepłych krajach” ta informacja jest powszechnie dostępna, nie lekceważmy więc jej szczególnie w rejonach położonych w bliskiej odległości od równika, gdzie promieniowanie UV jest znacznie silniejsze. Ogólne wskazania indeksu UV w skali globalnej możecie sprawdzić tutaj lub tutaj. Inne przykłady: Holandia tutaj, Australia tutaj, USA tutaj, Grecja tutaj, Chorwacja tutaj, Hiszpania: tutaj, tutaj, tutaj lub tutaj.
Podsumowanie
Mamy nadzieję, że ten przegląd dostępnych wskaźników pomoże wam bezpiecznie planować wypoczynek w każdym rejonie świata. Pamiętajcie, że każdy z wymienionych wskaźników uwzględnia różne czynniki atmosferyczne, dlatego warto znać ich ograniczenia. Przy wyborze wskaźnika nie ograniczajcie się także ściśle do naszego poradnika, ponieważ w różnych krajach mogą być stosowane różne wskaźniki.
Najważniejsze, by pamiętać o zagrożeniach związanych z upałem, słońcem i jakością powietrza. Dzięki zrozumieniu i stosowaniu odpowiednich wskaźników możecie lepiej ocenić wpływ warunków atmosferycznych na Wasze zdrowie i komfort, niezależnie od tego, gdzie się znajdujecie na świecie.
