Jakość powietrza w Polsce na tle Europy
Jak pokazują dane opublikowane przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) w briefingu na temat stanu jakości powietrza w Europie (o czym pisaliśmy w naszym poprzednim artykule), w Polsce zanieczyszczenia powietrza stanowią nadal istotny problem.
Najważniejsze wnioski
Jak co roku od wielu już lat Polska notuje czołowe miejsca w rankingu krajów europejskich, najbardziej zanieczyszczonych, pod względem zanieczyszczeń związanych ze spalaniem paliw stałych – PM2.5, PM10 i benzo(a)piren.
Największy problem w naszym kraju obserwujemy w odniesieniu do B(a)P – stężenia tej substancji notowane w Polsce wielokrotnie przekraczają obowiązujące normy. Bardzo niekorzystna sytuacja dotyczy również stężeń PM2.5. Należy zaznaczyć, że obie te substancje mogą znacząco zagrozić naszemu zdrowiu i życiu! (więcej o morderczym benzo(a)pirenie oraz wpływie zanieczyszczeń powietrza na osoby aktywnie fizycznie i na dzieci można znaleźć w naszych wcześniejszych artykułach)
W odniesieniu do tlenków azotu oraz ozonu troposferycznego sytuacja jest nieco korzystniejsza, choć i w tych przypadkach daleka od ideału.
Benzo(a)piren
Raport EEA opiera się na danych z roku 2021. Wg danych dla tego roku, zanieczyszczeniem, którego stężenia były w naszym kraju najwyższe w porównaniu do innych krajów współpracujących z EEA był benzo(a)piren zawarty w pyle zawieszonym PM10. Mediana (czyli wartość środkowa w uporządkowanych wszystkich średniorocznych stężeniach) dla całego kraju wyniosła 3,04 ng/m3 przy dopuszczalnej normie rocznej obowiązującej w UE wynoszącej 1 ng/m3. Maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 14,73 ng/m3 odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie). Oprócz Polski przekroczenia wartości normatywnej dla mediany stężeń B(a)P odnotowano jedynie w Słowacji i Chorwacji, jednak wartości notowane w tych krajach były dużo niższe (odpowiednio 1,20 i 1,18 ng/m3). Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w „najczystszych” krajach, czyli Szwecji ((1 miejsce) wynosiła w tamtym okresie 0,02 ng/m3, a w Holandii (2 miejsce) 0,05 ng/m3.
A jak wygląda sytuacja w odniesieniu do rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)? Rekomendowana przez tą organizację średnia roczna powinna wynosić poniżej 0,12 ng/m3. Niestety, w Polsce stężenia b(a)p powyżej zalecanej wartości zostały przekroczone na wszystkich stacjach pomiarowych. Również w innych krajach objętych raportem sytuacja nie wygląda najlepiej – tylko w 4 krajach rekomendacje nie zostały przekroczona (tj. w Szwecji, na Malcie, na Cyprze i w Danii).
Ryc. 1. Stężenia BaP w 2021 r. według krajów (Źródło: EEA).
Pył zawieszony PM2,5
Biorąc pod uwagę średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, Polska zajmuje 6 miejsce wśród krajów współpracujących z EEA – w 2021 r. mediana stężeń tej wartości wyniosła 19 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie, na poziomie 33 µg/m3, odnotowano w Goczałkowicach Zdrój (woj. śląskie). Większe stężenia notowane są w krajach nienależących do UE, tj. w Turcji, Serbii, Północnej Macedonii, Czarnogórze oraz Bośni i Hercegowinie. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w Islandii, Estonii i Finlandii wynosiła w tamtym okresie 5 µg/m3. Od roku 2021 legislacje unijne określają poziom dopuszczalny PM2,5 w uśrednieniu rocznym na poziomie 20 µg/m3, lecz na wykresie ujętym w cytowanym opracowaniu EEA wzięto pod uwagę wartość graniczną 25 µg/m3 obowiązującą do roku 2020. Należy również zwrócić uwagę, że podobnie jak w przypadku B(a)P wytyczne WHO odnoszące się do średniorocznych stężeń PM2.5 są znacznie surowsze niż normy europejskie i wskazują na maksymalny poziom średnioroczny równy 5 µg/m3. W odniesieniu do tej wartości przekroczenia notowane są we wszystkich analizowanych w raporcie krajach.
Ryc. 2. Stężenia PM 2,5 w 2021 r. według krajów w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego zalecanego poziomu WHO (Źródło: EEA).
Przeglądarka jakości powietrza w europejskich miastach przygotowana przez EEA, w której miasta (łącznie 375) są uszeregowane od najczystszego do najbardziej zanieczyszczonego na podstawie średniego poziomu drobnego pyłu zawieszonego (PM2,5) w ciągu ostatnich dwóch lat kalendarzowych, pokazuje, że w pierwszej dziesiątce najbardziej zanieczyszczonych miast znaleźć można aż 7 polskich! Są to: Nowy Sącz (średnia roczna 28 µg/m3), Piotrków Trybunalski (27,9 µg/m3), Łomża (24,6 µg/m3), Żory (24,3 µg/m3), Kraków (24,1 µg/m3), Gliwice (21,9 ) i Zgierz (21,4 µg/m3). Dla porównania Wrocław znalazł się na 56 miejscu ze średnim stężeniem PM2,5 z lat 2021-2022 na poziomie 17,1 µg/m3, zaś Bydgoszcz na 106 miejscu ze średnim stężeniem PM2,5 z lat 2021-2022 na poziomie 13,6 µg/m3. Najniższe średnie stężenia w ww. okresie odnotowano w Portugalii (w Faro 3,7 µg/m3) i Szwecji (w Umeå 3,9 µg/m3).
Pyłu zawieszony PM10
Analizując średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM10, Polska zajmuje 7 miejsce wśród krajów współpracujących z EEA – w 2021 r. mediana dla stężeń tego zanieczyszczenia w naszym kraju wyniosła 47 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 101 µg/m3 odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie). Większe stężenia notowane są tylko na Malcie, w Serbii, Czarnogórze, Turcji, Bośni i Hercegowinie oraz Północnej Macedonii. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia w Finlandii wynosiła w tamtym okresie 19 µg/m3, zaś na Islandii 21 µg/m3. Legislacje unijne określają poziom dopuszczalny PM10 w uśrednieniu rocznym na poziomie 50 µg/m3, a wytyczne WHO wskazują na maksymalny poziom 45 µg/m3.
Ryc. 3. Stężenia PM 10 w 2021 r. według krajów w odniesieniu do unijnej dobowej wartości dopuszczalnej (Źródło: EEA).
Ozon troposferyczny i tlenki azotu
W Polsce problem z tlenkami azotu (jedno z głównych zanieczyszczeń komunikacyjnych) i ozonem troposferycznym (głównym składnikiem tzw. „smogu letniego”, powstającym m.in. z przekształceń tlenków azotu) jest znacznie mniejszy, niż problem z B(a)P, PM2.5, czy PM10, choć sytuacja jest daleka od ideału. Więcej o skutkach zdrowotnych ekspozycji na ozon w naszym artykule.
Na 37 krajów raportujących Polska zajmuje 22 miejsce biorąc pod uwagę średnioroczne stężenia dwutlenku azotu – w 2021 r. mediana wyniosła 14 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 50 µg/m3 odnotowano w Krakowie (woj. małopolskie). Stężenia powyżej unijnej rocznej dopuszczalnej wartości 40 µg/m3 odnotowano w 11 krajach raportujących (w tym 9 krajach UE wliczając Polskę). We wszystkich 37 krajach raportujących (w tym w Polsce) zarejestrowano stężenia powyżej rocznego zalecanego przez WHO poziomu 10 µg/m3.
Ryc. 4. Stężenia NO 2 w 2021 r. według krajów w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego zalecanego poziomu WHO (Źródło: EEA).
Biorąc pod uwagę średnioroczne stężenia ozonu, Polska zajmuje 13 miejsce wśród krajów współpracujących z EEA – w 2021 r. mediana wyniosła 107 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 121 µg/m3 odnotowano w Liniewku Koscierskim (woj. pomorskie). 22 kraje zgłaszające (w tym 16 państw członkowskich UE) zarejestrowały poziomy powyżej unijnego progu wartości docelowej wynoszącego 120 µg/m3. Dla porównania mediana roczna tego zanieczyszczenia na Litwie wynosiła w tamtym okresie 85 µg/m3, zaś w Finlandii 88 µg/m3. We wszystkich 35 krajach raportujących (w tym w Polsce) zarejestrowano poziomy przekraczające wytyczne WHO wynoszące 100 µg/m3 (maksymalna odnotowana średnia 8h stężeń O3) oraz 60 µg/m3 (wartość średnia dla sezonu letniego).
Ryc. 5. Stężenia O 3 w 2021 r. według krajów w odniesieniu do wartości docelowej UE (Źródło: EEA).
Materiał źródłowy:
Europejska Agencja Środowiska, Stan jakości powietrza w Europie w 2023 r., https://www.eea.europa.eu/publications/europes-air-quality-status-2023/europes-air-quality-status2023/#fn1
Europejska Agencja Środowiska, Przeglądarka jakości powietrza w europejskich miastach, https://www.eea.europa.eu/themes/air/urban-air-quality/european-city-air-quality-viewer
