Normy jakości powietrza

Opracowanie: Anetta Drzeniecka-Osiadacz

Wejście w życie w 2008 Dyrektywy CAFE (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy), a następnie przystosowanie przepisów do prawa krajowego spowodowały kilka istotnych zmian w przeprowadzaniu procedury oceny jakości powietrza.

Główne zmiany to:

• obowiązek monitorowania stężenia pyłu drobnego, czyli PM_2.5
• obowiązek wyliczania wskaźników związanych z tą frakcją pyłu tak, aby ocenić zagrożenia zdrowotne dla mieszkańców UE.

Poza tradycyjnymi normami w zakresie jakości powietrza jakimi są: poziom dopuszczalny, poziom docelowy i poziom celu długoterminowego, pojawił się też średni wskaźnik narażenia na pył PM_2.5 wyznaczany dla miast i aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy (lista wyszczególniona jest w załączniku do rozporządzenia Ministra Środowiska z 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. poz. 914), krajowy wskaźnik narażenia na pył PM_2.5, pułap stężenia ekspozycji i krajowy cel redukcji narażenia.

Głównym celem wprowadzenia nowych przepisów było zmniejszenie narażenia mieszkańców na przekraczające normę stężenie pyłu drobnego. Badania epidemiologiczne wskazują bowiem, że ta frakcja pyłu jest groźniejsza od frakcji PM₁₀ i przyczynia się do wystąpienia wielu negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak:

• choroby układu sercowo-naczyniowego
• choroby układu oddechowego
• choroby alergiczne, astmę, nowotwory płuc, gardła i krtani
• zwiększone ryzyko zgonów zwłaszcza w grupie osób wrażliwych
• możliwe zaburzenia w rozwoju płodu, a także niedorozwoju funkcji poznawczych

Ponadto pył zawieszony może wywoływać pojawianie się nowotworów i został zakwalifikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC, International Agency for Research on Cancer) jako substancja rakotwórcza.

Wskaźnik narażenia wyliczany jest na podstawie pomiarów stężeń pyłu PM_2.5 na obszarach tła miejskiego. Pomiary te najczęściej wykonuje się na jednej stacji, zlokalizowanej w centrum miasta w oddaleniu od istotnych źródeł komunikacyjnych i przemysłowych. Wyjątkiem są aglomeracje warszawska i górnośląska, gdzie wykorzystywane są dane z dwóch stacji. Oprócz miast, wskaźnik narażenia wyliczany jest również dla całego kraju.

Wartość wskaźnika narażenia dla każdego roku liczona jest jako średnia z 3 poprzednich lat (tak zwana 3-letnia średnia krocząca), czyli np. dla wyliczenia wskaźnika dla roku 2018 wykorzystuje się dane z lat 2016, 2017, 2018, a dla roku 2019 dane z lat 2017, 2018 i 2019. Stąd też wynikają różnice, jeżeli chcemy porównać średnie roczne stężenia pyłu PM_2.5 dla danego roku, z wyliczonym dla tego roku wskaźnikiem narażenia.

Wielkości te służą do oceny dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji zarówno na poziomie kraju, jak również poszczególnych miast i aglomeracji. Dane takie, dostępne od 2010 r. przedstawiono na wykresach poniżej (UWAGA: Klikając w legendę można włączyć/wyłączyć poszczególne lata).

Pułap stężenia ekspozycji jest to poziom substancji w powietrzu wyznaczony na podstawie wartości krajowego wskaźnika średniego narażenia, w celu ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na ludzkie zdrowie. Pułap stężenia ekspozycji od roku 2015 wynosi 25 µg/m³.

Zgodnie z ogłoszonym przez Ministra Środowiska obwieszczeniem w 2018 r. zaledwie w 11 na 30 miast i aglomeracji poziom ten został dotrzymany. Są to Aglomeracja Białostocka; Aglomeracja Bydgoska; Aglomeracja Szczecińska, Aglomeracja Trójmiejska, miasto Elbląg, miasto Gorzów Wlkp., miasto Koszalin, miasto Olsztyn, miasto Toruń, miasto Włocławek, miasto Zielona Góra.

Konsekwencją zbyt wysokich stężeń PM_2.5, przekraczających pułap stężenia ekspozycji, jest obowiązek przygotowania w danym mieście Programu Ochrony Powietrza.