Wielki Smog londyński

Opracowanie: Magdalena Korzystka-Muskała

Wielki smog londyński (ang. Great Smog of London), który utrzymywał się w Londynie od 5 do 9 grudnia 1952 roku, to jeden z najbardziej znanych i najgroźniejszych epizodów smogowych we współczesnej historii. Smog był tak gęsty, że widzialność w Londynie była bardzo ograniczona, a jego skutki okazały się tragiczne dla wielu osób.

Warunki meteorologiczne

W dniach poprzedzających epizod Wielkiego Smogu w Londynie wystąpiły intensywne opady śniegu i było bardzo zimno. 4 grudnia 1952 r. Londyn znalazł się pod wypływem układu wysokiego ciśnienia, w wyniku czego wystąpiło zjawisko inwersji temperatury, czyli tuż przy powierzchni ziemi utworzyło się zastoisko chłodnego powietrza. Zalegająca nad nim warstwa ciepłego powietrza blokowała pionowe mieszanie powietrza w atmosferze. W konsekwencji w wychładzającej się przygruntowej warstwie powietrza doszło do intensywnej kondensacji pary wodnej, co spowodowało powstanie gęstej mgły, która przedostawała się nawet do wnętrz budynków. Jak podają liczne źródła mgła była tak gęsta, że ograniczała widzialność do kilku metrów.

Temperatura powietrza

Wilgotność względna powietrza

Ciśnienie atmosferyczne

Prędkość wiatru

Widzialność

Dobowe sumy opadu

Przebieg zmian dobowych wartości parametrów meteorologicznych w Londynie (Heathrow), w okresie 25.11 – 20.12.1952 – kolorem szarym zaznaczono czas trwania Wielkiego Smogu; źródło danych: NOAA – Global Surface Summary of the Day

Skąd zanieczyszczenia?

Utrzymująca się w Londynie niska temperatura oraz wysoka wilgotność powietrza w okresie przed oraz w trakcie Wielkiego Smogu spowodowały, że londyńczycy ogrzewali mieszkania piecami i kominkami, często opalanymi węglem niskiej jakości (taki był głównie dostępny w tamtych latach w Wielkiej Brytanii). Jak czytamy w źródłach zużycie węgla w tym czasie wzrosło nawet kilkukrotnie powyżej standardowego. Intensywnie pracowały również znajdujące się w mieście elektrownie węglowe: Fulham, Battersea, Bankside, Greenwich i Kingston upon Thames. Dodatkowym dużym źródłem zanieczyszczeń powietrza był transport publiczny: lokomotywy parowe, które wjeżdżały na liczne stacje Londynu oraz autobusy spalinowe, które w tym czasie zastąpiły elektryczne tramwaje. Zanieczyszczenia emitowane były również przez transport prywatny i przemysł.

Londyński autobus podczas Wielkiego Smogu, źródło: allan farrow, flickr

Smog

Gęsta mgła zmieszała się z emitowanymi zanieczyszczeniami powietrza tworząc smog, który utrzymywał się w Londynie przez kilka dni. Bezwietrzna pogoda utrudniała rozproszenie nagromadzonych zanieczyszczeń i przyczyniła się do ich kumulacji w kolejnych dniach. Obecność sadzy i związków siarki w zmieszanych z mgłą spalinach nadała jej specyficzną żółto-czarną barwę. Takie zjawisko londyńczycy nazywali pea soup fog, czyli mgła „grochówka”.

Przyzwyczajeni do gęstych mgieł mieszkańcy Londynu początkowo nie podnosili paniki. Jednak szybko okazało się, że zjawisko przybrało większe niż zwykle rozmiary. Odwołano zajęcia w szkołach i większość wydarzeń publicznych, przestała działać komunikacja miejska (działało tylko metro), na ulicach było ciemno. Smog zniknął po kilku dniach (9 grudnia), gdy zmieniła się masa powietrza i zaczął wiać wiatr.

Przebieg zmian średnich dobowych stężeń zanieczyszczeń powietrza – SO₂ i cząstek dymu, na tle dobowych zmian liczby zgonów, zarejestrowanych w Londynie, w dniach 01 – 15.12.1952; na podstawie Kelly, Fussel, 2015

Wpływ na zdrowie

Ówczesne statystyki opracowane przez służby medyczne wykazały, że w związku ze smogiem zmarło około 4000 osób, najwięcej ofiar to dzieci i osoby starsze oraz osoby cierpiące wcześniej na choroby układu oddechowego. Śmiertelność utrzymywała się na wysokim poziomie jeszcze przez wiele miesięcy po Wielkim Smogu. Najnowsze badania sugerują, że liczba ofiar śmiertelnych mogła być znacznie większa niż wcześniejsze szacunki (wskutek Wielkiego Smogu mogło umrzeć nawet 12 000 osób). Około 100 000 zachorowało w tym czasie na choroby układu oddechowego.

Co po Wielkim Smogu?

Ten kilkudniowy epizod smogowy, a przede wszystkim tak wielka liczba ofiar śmiertelnych, odbił się szerokim echem na świecie, przyczynił do wybuchu paniki oraz działań antysmogowych.

W Wielkiej Brytanii wdrożone nowe, bardzo restrykcyjne przepisy ograniczające emisje zanieczyszczeń do atmosfery tj. City of London (Various Powers) Act 1954 oraz Clean Air Acts (1956, 1968). Londyńczycy otrzymywali dofinansowanie na wymianę ogrzewania, aby zastąpić ogrzewanie węglowe takim, które będzie emitowało mniej zanieczyszczeń do atmosfery. Zamknięte zostały elektrownie węglowe na terenie miasta.

Źródła:

1. Bell M.L., Davis D.L., Fletcher T., 2004, A Retrospective Assessment of Mortality from the London Smog Episode of 1952: The Role of Influenza and Pollution, Environ Health Perspect. 112, s. 6–8
2. Greater London Authority, 2002, 50 Years On: The struggle for air quality in London since the great smog of December 1952
3. Kelly F.J., Fussell J.C., 2015, Air pollution and public health: emerging hazards and improved understanding of risk, Environ Geochem Health, 37, s.631–649

Fotografia tytułowa: Londyn, Kolumna Nelsona podczas Wielkiego Smogu 1952 roku, fot. N T Stobbs, na licencji CC BY-SA 2.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj