Porosty jako indykatory jakości powietrza – skala porostowa

Mówiliśmy już o roli roślin w oczyszczaniu powietrza. Ale czy wiecie, że są rośliny, które poprzez zmiany swojego wyglądu mogą pokazać, że coś niedobrego dzieje się w środowisku? Takie rośliny to bioindykatory – są one wrażliwe na nadmiar lub brak określonej substancji, w wyniku czego zmienia się ich wygląd zewnętrzny.

W przypadku zanieczyszczeń powietrza, takimi bioindykatorami są porosty, głównie te występujące na korze drzew. Porosty, to organizmy określane jako grzyby zlichenizowane. Jest to idealna symbioza pomiędzy grzybami i glonami: grzyby dostarczają glonom schronienia, wody i soli mineralnych, a glony grzybom składniki odżywcze. Nie mają one korzeni i wszystkie potrzebne składniki pobierają z powietrza, stąd też ich duża wrażliwość na zanieczyszczenia.

Obserwując porosty, możemy w prosty sposób stwierdzić czy powietrze w danym obszarze jest zanieczyszczone dwutlenkiem siarki i związkami azotu, czy też nie. Wysokie stężenie zanieczyszczeń (głównie SO₂) powoduje zanik zielonego barwnika – chlorofilu i tym samym glony nie mogą produkować materii organicznej (zostaje zahamowana fotosynteza) i zamierają. W okresie, kiedy do atmosfery emitowane było bardzo dużo związków siarki pochodzących ze spalania węgla, w wielu miejscach obserwowaliśmy tylko najbardziej odporne na warunki zewnętrzne porosty o skorupiastej plesze. Porosty chłonąc zanieczyszczenia, w tym metale ciężkie, są też idealnym materiałem do dalszych badań, wykonywanych już w laboratorium.

Plecha porostów może występować w kilku kształtach – wyróżniamy plechę skorupiastą (np. Liszajec szary), listkowatą (np. Pustułka pęcherzykowata) oraz krzaczkowatą (np. Płucnica islandzka).

Plecha skorupiasta – przykład: liszajec szary (Lepraria incana)

Plecha listkowata – przykład: pustułka pęcherzykowata (Hypogymnia physodes)

Plecha krzaczkowata – przykład: płucnica islandzka (Cetraria islandica)

Najbardziej znanym przykładem wykorzystania porostów do oceny jakości powietrza jest skala porostowa. W Polsce stosuje się skalę 7 stopniową, która prezentuje się w sposób następujący :

Skala porostowa – zestawienie tabelaryczne

Skala porostowa - zestawienie tabelaryczne

Skala porostowa – przykłady porostów w poszczególnych stopniach skali

Stopień I

Brak porostów

Stopień II

liszajec szary

misecznica proszkowata

Stopień III

obrost wzniesiony

złotorost ścienny

Stopień IV

pustułka pęcherzykowata

tarczownica bruzdkowana

Stopień V

mąkla tarniowa

mąklik otrębiasty

Stopień VI

brodaczka zwyczajna

płucnik modry

Stopień VII

granicznik płucnik

Opracowano na podstawie:

Kubiak D., Porosty epifityczne jako bioindykatory zanieczyszczeń atmosferycznych, w: Biologiczne metody oceny stanu środowiska, redakcja: Maria Dynowska, Hanna Ciecierska, Olsztyn 2013, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Źródła fotografii:

1. Fotografia tytułowa: autor: Norbert Nagel, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
2. Liszajec szary (fotografia w tekście): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
3. Pustułka pęcherzykowata (fotografia w tekście): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
4. Płucnica islandzka (fotografia w tekście): autor: Jason Hollinger, licencja: CC BY 2.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
5. Misecznica proszkowata (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 4.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
6. Liszajec szary (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
7. Złotorost ścienny (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Norbert Nagel, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
8. Obrost wzniesiony (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Norbert Nagel, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
9. Pustułka pęcherzykowata (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
10. Tarczownica bruzdkowana (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 4.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
11. Mąkla tarniowa (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
12. Mąklik otrębiasty (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
13. Brodaczka zwyczajna (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Bernd Haynold, licencja: GNU FDL i CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
14. Płucnik modry (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Jerzy Opioła, licencja: CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.
15. Granicznik płucnik (fotografia w zestawieniu skali porostowej): autor: Bernd Haynold, licencja: GNU FDL i CC BY-SA 3.0, CC BY-SA 2.5, CC BY-SA 2.0, CC BY-SA 1.0, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj.