Jeszcze o arsenie…

W jednym z poprzednich artykułów pisaliśmy o metalach ciężkich, dziś obiektem naszego zainteresowania jest jeden z nich – Arsen. Jego antropogeniczna emisja do powietrza pochodzi przede wszystkim z hutnictwa miedzi (ok. 50%) i przetwórstwa innych metali kolorowych (10%) oraz spalania węgla, szczególnie niskiej jakości węgla brunatnego (ok. 20%) Wchodzi on w skład pyłów i aerozoli emitowanych w tych procesach, w ramach monitoringu jakości powietrza oznacza się jego zawartość w pyle zawieszonym PM₁₀. Niekorzystny wpływ przemysłowej emisji arsenu na człowieka i środowisko wiąże się nie tylko z bezpośrednim narażeniem inhalacyjnym (czyli wdychaniem pyłu zawierającego arsen), ale również z jego kumulacją w glebie czy wodach, związaną z opadem zanieczyszczonego pyłu.

Przestrzenne zróżnicowanie średniorocznych stężeń arsenu w pyle PM₁₀, w Europie, w roku 2017. Źródło: EEA, 2019.

Spoglądając na mapę przedstawiającą średnioroczne stężenia arsenu w Europie, widzimy, że na szczęście problem zanieczyszczenia tą substancją ma charakter lokalny. „Hot spoty” w których odnotowano przekroczenia poziomu docelowego (wynoszącego 6 ng/m3) wystąpiły tylko w trzech krajach – Belgii, Polsce i Serbii, w bezpośrednim otoczeniu zakładów przemysłowych związanych z hutnictwem metali nieżelaznych.

Emisja arsenu z hut LGOM w latach 1985 – 2010; na podstawie: Strzelec, Niedźwiecka, 2012

Niestety, jeden z takich „hot spotów” znajduje się na Dolnym Śląsku i wiąże się z funkcjonowaniem Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego – jednego z największych ośrodków eksploatacji i przetwórstwa miedzi na świecie. Swoje oddziaływanie na środowisko związane z emisją arsenu zaznaczają przede wszystkim Huta Miedzi Głogów oraz Huta Miedzi Legnica. Mimo znaczącego ograniczenia emisji tej substancji, jakie nastąpiło od lat 80-tych XX wieku, stężenia arsenu w otoczeniu wymienionych hut są nadal bardzo wysokie. Wskazują na to wyniki pomiarów stężeń As, wykonywane na miejskich stacjach PMŚ w Legnicy i Głogowie.

Średnie roczne stężenia arsenu oznaczanego w pyle PM₁₀, odnotowane w latach 2015 – 2019 w wybranych stacjach PMŚ na Dolnym Śląsku; opracowanie: zespół Projektu LIFE-MAPPINGAIR/PL, na podstawie danych GIOŚ.

Niekorzystne oddziaływanie hut zaznacza się nie tylko w ich bezpośrednim otoczeniu. Zanieczyszczenia pyłowe, wraz z zawartym w nich arsenem przenoszone są również na dalsze odległości. Ze względu na dominujący na Dolnym Śląsku kierunek wiatru z sektora zachodniego, na podwyższone stężenia arsenu szczególnie narażone są zwłaszcza obszary położone na wschód od hut.

Rozkład stężeń średniorocznych arsenu w pyle zawieszonym PM₁₀ na terenie województwa dolnośląskiego na podstawie wyników modelowania jakości powietrza za 2017 rok. Widoczne obszary wyraźnie podwyższonych stężeń As w otoczeniu Głogowa i Legnicy, zwłaszcza na wschód od tych miejscowości; źródło: WIOŚ Wrocław, 2018

Ciekawostka

Z powodu szkodliwego bezpośredniego oddziaływania Huty Miedzi Głogów na środowisko oraz z braku technicznych możliwości wyeliminowania tego oddziaływania, w 1987 r. w jej bezpośrednim sąsiedztwie utworzona została strefa ochronna o powierzchni 2840 ha. Strefę utworzono, aby odizolować hutę i ograniczyć jej bezpośrednie oddziaływanie na człowieka poprzez wydzielenie obszaru z tzw. „bezpośredniego korzystania”. Wysiedlone zostały znajdujące się w obrębie strefy miejscowości: Wróblin Głogowski (opuszczona kaplica w tej miejscowości widoczna na zdjęciu tytułowym), Winowno, Bogomice, Rapocin, Biechów, Żukowice. Tereny strefy wyłączono spod upraw rolnych i przekształcono na tereny leśne. Znaczące ograniczenia emisji większości zanieczyszczeń emitowanych przez hutę, jakie miało miejsce od lat 80-tych XX wieku. a także przeprowadzone zabiegi rekultywacyjne spowodowały, że z dniem 31.12.2005 strefa ochronna wokół huty została zlikwidowana.

Mapa zasięgu terytorialnego strefy ochronnej Huty Miedzi Głogów; za: Przewocka, 2011

Źródła:

1. Fotografia tytułowa: Zespół kaplicy w wysiedlonej miejscowości Głogów-Wróblin, znajdującej się w obrębie utworzonej w 1987 r. strefie ochronnej Huty Miedzi Głogów; autor Kika868686, licencja: CC BY-SA 3.0 PL, źródło: Wikimedia Commons, odsyłacz do fotografii tutaj
2. EEA,2019, Air quality in Europe — 2019 report, EEA Report No 10/2019, 104 s., dostęp on-line: https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2019
3. Przewocka, M., 2011. Charakterystyka strefy ochronnej Huty Miedzi Głogów. Zeszyty naukowe, Inżynieria środowiska, 144(24)
4. Skoczyńska A., 2018, Arsen w środowisku człowieka, Medycyna Środowiskowa – environmental Medicine, 21(1);
5. Strzelec, Ł., Niedźwiecka, W., 2012. Stan środowiska naturalnego w rejonie oddziaływania hut miedzi. Kierunki zmian. Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine, 15(2)
6. WIOŚ we Wrocławiu, 2018. Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok. Wrocław: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu
7. Bank danych pomiarowych GIOŚ, Statystyki z lat 2020-2018, http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/archives, dostęp: 2020-05-22