Ochrona warstwy ozonowej

Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej

Pierwsza wielostronna umowa międzynarodowa dotycząca globalnego problemu z dziedziny ochrony środowiska atmosferycznego, tzw. Konwencja wiedeńska została zawarta w 1985 r. Jej negocjacje zostały zainicjowane przez UNEP. Impulsem do rozpoczęcia prac nad konwencją była publikacja badań naukowych wskazujących, że chlorofluorowęglowodory (freony), przyczyniają się do zmiany właściwości chemicznych (zubożenia) warstwy ozonowej.

Freony były powszechnie stosowane m.in. w urządzeniach chłodniczych i aerozolach. Dokument ten zawiera m.in. ogólne zobowiązanie Stron do podejmowania właściwych środków, w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed „negatywnymi skutkami wynikającymi lub mogącymi wyniknąć z działalności człowieka, zmieniającej lub mogącej zmienić warstwę ozonową”.

Przyjęcie Protokołu montrealskiego

Ważnym uzupełnieniem Konwencji wiedeńskiej jest sporządzony 16 września 1987 r. Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (SZWO), który zobowiązuje jego Strony do ograniczenia produkcji i konsumpcji określonych w nim substancji, tj. zawierających chlor lub brom (substancje zawierające tylko fluor nie uszkadzają warstwy ozonowej). Wszedł on w życie dwa lata później. Protokół montrealski jest pierwszym traktatem, który uzyskał powszechną ratyfikację przez wszystkie kraje na świecie. Przez Polskę ratyfikowany w 1992 r.

Strony Protokołu spotykają się raz w roku, aby podejmować decyzje mające na celu zapewnienie pomyślnej realizacji porozumienia. Obejmują one dostosowanie lub zmianę protokołu, co miało miejsce dziewięć razy od czasu jego utworzenia: w 1990 r. (Londyn), 1991 (Nairobi), 1992 (Kopenhaga), 1993 (Bangkok), 1995 (Wiedeń), 1997 (Montreal), 1998 (Australia), 1999 (Pekin) i 2016 (Kigali).

W wersji pierwotnej Protokół montrealski zawierał listę ośmiu kontrolowanych SZWO (pięć substancji CFC i trzy halony). Obecnie obejmuje ponad 200 pojedynczych substancji o wysokim potencjale niszczenia warstwy ozonowej, w tym:

• chlorofluorowęglowodory (CFC)
• halony
• tetrachlorek węgla (CTC)
• 1,1,1-trichloroetan (TCA)
• wodorochlorofluorowęglowodory (HCFC)
• hydrobromofluorowęglowodory (HBFC)
• bromochlorometan (BCM)
• bromek metylu (MB)

Wszystkie z nich określa się mianem „substancji kontrolowanych”.

CFC miały być wycofywane w krajach/stronach rozwiniętych do 1996 r. i krajach/stronach rozwijających się do 2010 r. (z wyjątkami). Początkowo miały być one zastępowane przez HCFC i HFC, ale okazało się, że HCFC również mają potencjał niszczenia warstwy ozonowej. Na rycinie poniżej można zauważyć, że od lat 90-tych XX wieku wzrostowi HFC towarzyszy spadek zużycia CFC.

Zmiany globalnego zużycia (w kilotonach na rok) CFC, HCFC i HFC w latach 1950 – 2010 Źródło: UNEP, 2011. HFCs: A Critical Link in Protecting Climate and the Ozone Layer A UNEP Synthesis Report. https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/8014/-HFCs_%20A%20Critical%20Link%20in%20Protecting%20%20Climate%20and%20the%20Ozone%20Layer-20111072.pdf?sequence=3&%3BisAllowed=

Niestety, wodorofluorowęglowodory chociaż nie zubożają warstwy ozonowej, są silnymi gazami cieplarnianymi, a tym samym przyczyniają się do zmiany klimatu. W 2007 r. postanowiono przyspieszyć wycofywanie wodorochlorofluorowęglowodorów – oczekuje się zaprzestania produkcji i konsumpcji do 2030 r. Najnowsza poprawka do Protokołu z 2016 r. wzywała do stopniowego wycofywania HFC.

Należy zauważyć, że harmonogramy wycofywania SZWO różnią się między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Okres na dostosowanie się krajów rozwijających się jest nieco dłuższy ze względu na fakt, że dysponują one mniejszymi zasobami technicznymi i finansowymi na wprowadzenie substytutów.

Źródła

UNEP, 2011. HFCs: A Critical Link in Protecting Climate and the Ozone Layer A UNEP Synthesis Report. https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/8014/-HFCs_%20A%20Critical%20Link%20in%20Protecting%20%20Climate%20and%20the%20Ozone%20Layer-20111072.pdf?sequence=3&%3BisAllowed=

https://www.eea.europa.eu/publications/ozone-depleting-substances-2020

https://www.britannica.com/event/Montreal-Protocol

https://en.wikipedia.org/wiki/Montreal_Protocol

Zdjęcie tytułowe: Podpisanie Protokołu Montrealskiego w sprawie ograniczenia stosowania chemikaliów szkodliwych dla warstwy ozonowej 16 września 1987 r. Źródło: Kanadyjskie Towarzystwo Meteorologiczne i Oceanograficzne, https://www.cmosarchives.ca/Metphotos/T10/MontrealProtocol1987.html