Jakość powietrza w Europie 2021
Zanieczyszczenie powietrza stanowi największe środowiskowe zagrożenie dla zdrowia w Europie. Pomimo iż w ostatnich latach obserwuje się znaczny spadek emisji kluczowych zanieczyszczeń powietrza i ich stężeń w powietrzu atmosferycznym w Europie, na wielu obszarach jakość powietrza nadal pozostaje zła.
Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała raport „Air quality in Europe 2021”, który przedstawia roczne oceny emisji i stężeń zanieczyszczeń powietrza w całej Europie w latach 2019 i 2020 w odniesieniu do unijnych norm jakości powietrza, jak i nowych poziomów określonych w wytycznych WHO. W opracowaniu uwzględniono również skutki zdrowotne i środowiskowe narażenia na wysokie poziomy stężeń kluczowych zanieczyszczeń powietrza. Ocena roczna opiera się na oficjalnych danych dostępnych z krajów europejskich.
Stan jakości powietrza w Europie
W 2019 r. większość ludności miejskiej w UE była narażona na poziomy kluczowych zanieczyszczeń powietrza, które szkodzą zdrowiu (ryc.1). Mieszkańcy miast (97%) w szczególności byli narażeni na stężenia drobnego pyłu zawieszonego (PM2,5 ), które przekraczały poziomy określone w nowych wytycznych WHO, tj. 5 µg/m3. Dodatkowo ludność większych miast jest zwykle narażona na wyższe stężenia dwutlenku azotu z powodu emisji pochodzących z transportu.
Ryc. 1. Odsetek ludności miejskiej UE narażony na stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczające normy UE i wytyczne WHO w 2019 r. Źródło: EEA.
W Europie Środkowo-Wschodniej spalanie paliw stałych w urządzeniach grzewczych w sektorze komunalno-bytowym i ich wykorzystanie w przemyśle powoduje najwyższe stężenia pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu (czynnik rakotwórczy). Natomiast najwyższe stężenia ozonu stwierdzono w południowej części Europy wiosną i latem, kiedy warunki meteorologiczne sprzyjają jego tworzeniu się.
Widoczną poprawę jakości powietrza w 2020 roku (tj. spadek stężeń PM10, PM2,5 i NO2) można prawdopodobnie wyjaśnić wprowadzonymi restrykcjami w związku z pandemią COVID-19. W efekcie doprowadziły one do ograniczenia wielu rodzajów działalności (takich jak transport drogowy, lotnictwo, żegluga, niektóre branże), jednocześnie doprowadzając m.in. do wzrostu zużycia energii w gospodarstwach domowych.
Skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza w Europie
Zanieczyszczenie powietrza jest największym środowiskowym zagrożeniem dla zdrowia w Europie i ma znaczący wpływ na zdrowie populacji europejskiej, zwłaszcza na obszarach miejskich. Narażenie na zanieczyszczenie powietrza może prowadzić do wielu różnych chorób, w tym:
- udaru mózgu,
- przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- raka tchawicy, oskrzeli i płuc,
- zaostrzenia astmy
- infekcji dolnych dróg oddechowych
W 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) w 2019 r.:
- 307 000 przedwczesnych zgonów było wynikiem narażenia na drobny pył zawieszony,
- 40 400 przedwczesnych zgonów przypisano przewlekłej ekspozycji na dwutlenek azotu,
- 16 800 przedwczesnych zgonów przypisano ostrej ekspozycji na ozon.
W porównaniu z 2005 r., w 2019 r. przedwczesne zgony związane z narażeniem na drobny pył zawieszony (PM2,5) zmniejszyły się o 33%. Celem planu działania na rzecz zerowego zanieczyszczenia (w ramach Europejskiego Zielonego Ładu) jest zmniejszenie liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na drobny pył o 55% do 2030 r. w porównaniu z 2005 r. W tym celu Komisja Europejska zainicjowała przegląd dyrektyw dotyczących jakości powietrza atmosferycznego, mając na celu ściślejsze dostosowanie standardów jakości powietrza do zaleceń WHO.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń i poprawa jakości powietrza zgodnie z celami UE lub też rekomendacjami WHO (2021) przyczyni się do poprawy stanu zdrowia mieszkańców UE i ograniczenia liczby śmiertelnych zgonów (ryc. 2).
Ryc. 2. Szacunkowy minimalny spadek procentowy ilości przedwczesnych zgonów wywołanych narażeniem na pył PM2,5 w UE-27 w roku 2019 w odniesieniu do roku 2005, przy czym w 2019 r. uwzględniono wartości, jakie mogłyby być osiągnięte w przypadku spełnienia wytycznych WHO. Źródło: EEA.
Źródła i emisje zanieczyszczeń powietrza w Europie
W latach 2005-2019 obserwuje się trend spadkowy emisji wszystkich kluczowych zanieczyszczeń powietrza w UE-27 pomimo wzrostu produkcji krajowej brutto w tym samym okresie (ryc. 3-4). Emisje antropogeniczne zanieczyszczeń powietrza są głównym czynnikiem wpływającym na stężenie pyłu zawieszonego, dwutlenku azotu i ozonu w otoczeniu.
- Głównym źródłem pyłu PM10 i pyłu PM2,5 w 2019 r. było zużycie energii w budynkach mieszkalnych, handlowych i instytucjonalnych. Ponadto na wielkość emisji miał również wpływ transport drogowy oraz przemysł wytwórczy i wydobywczy, natomiast rolnictwo było istotnym źródłem pyłu PM10. Od 2005 r. emisje PM10 i PM2,5 spadły odpowiednio o 27% i 29%.
- Głównym źródłem amoniaku i metanu w 2019 r. było rolnictwo, emitując odpowiednio 94% i 55%. Od 2005 r. emisje amoniaku spadły tylko o 8%.
- W 2019 roku transport drogowy był głównym źródłem tlenków azotu odpowiadających za 39% emisji. Od 2005 roku emisje tlenków azotu spadły o 36%.
- Sektor zaopatrzenia w energię był głównym źródłem dwutlenku siarki w 2019 r., odpowiadając tym samym za 46% emisji. Od 2005 r. emisja dwutlenku siarki spadła o 76%.
- Przemysł wytwórczy i wydobywczy były głównymi emitentami metali ciężkich do powietrza w 2019 r. Największy spadek emisji od 2005 r. odnotowano w przypadku niklu (-61%) i arsenu (-54%).
- Sektor mieszkaniowy, komercyjny i instytucjonalny był głównym źródłem emisji benzo(a)pirenu, odpowiadającym za 87%. Od 2005 r. emisja b(a)p spadła o 18%.
Źródło: Raport EEA, Jakość powietrza w Europie 2021, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2021/air-quality-in-europe-2021
