Rewizja dyrektyw w sprawie jakości powietrza atmosferycznego

W ubiegłym miesiącu zakończyły się negocjacje między instytucjami europejskimi, w trakcie których wypracowano porozumienie w sprawie tekstu nowej dyrektywy w sprawie jakości powietrza atmosferycznego (AAQD – Ambient Air Quality Directives). Inaczej mówiąc chodzi o aktualizację, uproszczenie i konsolidację unijnych przepisów (tj. dotychczas funkcjonującej dyrektywy 2008/50/WE oraz 2004/107/WE) określających dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń powietrza oraz regulujących sposób monitorowania i raportowania przez Państwa Członkowskie. Celem nowych regulacji jest osiągnięcie zerowego poziomu zanieczyszczeń najpóźniej do roku 2050.

Propozycja zmian wynikała m.in.

• z konsekwencji zdrowotnych wynikających z narażenia na zanieczyszczenia powietrza (zanieczyszczeniu powietrza nadal przypisuje się około 300 tys. przedwczesnych zgonów rocznie w UE oraz wiele chorób, takich jak astma, problemy układu krążenia i rak płuc),

• z konieczności dostosowania przepisów do najnowszej wiedzy opartej na badaniach naukowych, ostatnia aktualizacja dyrektyw w sprawie jakości powietrza pochodzi z 2008 r.,

• z zaostrzonych w 2021 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) norm jakości powietrza dla sześciu zanieczyszczeń,

• z celu, jaki postawiła UE w ramach Europejskiego Zielonego Ładu w zakresie zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby do 2050 roku, do poziomów, które nie są już uważane za szkodliwe dla zdrowia człowieka i naturalnych ekosystemów, oraz poszanowanie granic, z którymi planeta jest w stanie sobie poradzić.

Szacuje się, że zmiana przepisów zmniejszy liczbę przedwczesnych zgonów związanych z głównym zanieczyszczeniem powietrza – pyłem drobnym (PM_2,5) – o ponad 75 proc. w ciągu dziesięciu lat. Pozwoli to również ograniczyć liczbę i rodzaj chorób, które są spowodowane lub pogłębione przez zanieczyszczenie powietrza, takich jak choroby układu oddechowego i układu krążenia. Przyniesie to także korzyści najbardziej wrażliwym i podatnym na zagrożenia grupom społecznym.

Proponowana dyrektywa AAQD porusza kilka kluczowych kwestii:

• zaostrza normy jakości powietrza dla 7 substancji (tabela 1), m.in. proponuje się zmniejszenie o ponad połowę rocznej wartości dopuszczalnej dla głównej substancji zanieczyszczającej – pyłu drobnego (PM₅),

• ustala przejściowe unijne normy jakości powietrza na rok 2030, które będą bliższe wytycznym WHO (tabela 1),

• zobowiązuje Państwa Członkowskie do dokładniejszej oceny jakości powietrza poprzez szczegółowe monitorowanie i modelowanie zanieczyszczenia powietrza,

• wskazuje na utrzymanie dobrej jakości powietrza oraz poprawę jej tam, gdzie jest niewystarczająco dobra,

• zapewnia szeroki dostęp społeczeństwa do informacji na temat jakości powietrza,

• wprowadza nowe poziomy informowania mieszkańców o złej jakości powietrza (tabela 2),

• zapewnia także możliwość dochodzenia odszkodowania osobom, które zachorowały wskutek zanieczyszczonego powietrza.

Co dalej?

W projekcie nowej dyrektywy wskazano, że Komisja Europejska powinna dokonać przeglądu standardów UE do końca 2030 r. (a następnie co 5 lat), aby ocenić możliwości dostosowania do wytycznych WHO i najnowszych badań naukowych związanych z substancjami zanieczyszczającymi powietrze i ich wpływem na zdrowie ludzi i środowisko.

Dotrzymanie zaostrzonych norm jakości powietrza dla wielu Państw Członkowskich może stanowić duże wyzwanie, o czym świadczą chociażby wyniki pomiarów przedstawione w ostatnim raporcie Europejskiej Agencji Środowiska za 2021 rok. Jednakże Państwa te mogą wnioskować o odroczenie terminu osiągnięcia wartości dopuszczalnych jakości powietrza o maksymalnie 10 lat, gdy jest to uzasadnione m.in. charakterystyką rozprzestrzeniania zanieczyszczeń dla danego miejsca, transgranicznym przemieszczaniem zanieczyszczeń czy problemem wymiany nieekologicznych domowych systemów grzewczych.

Teraz Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej będą musiały formalnie przyjąć zmienioną dyrektywę AAQD, co planowane jest na drugą połowę kwietnia br. Wejdzie ona w życie 20 dni po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE. Wówczas Państwa Członkowskie będą miały maksymalnie 2 lata na dostosowanie się do zaktualizowanych przepisów.

Więcej informacji (dostęp 12.04.2024 r.):

• Propozycja rewizji przedstawiona przez Komisję: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-7335-2024-INIT/en/pdf
• Briefing Parlamentu Europejskiego dot. rewizji: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/734679/EPRS_BRI(2022)734679_EN.pdf
• Q&A Komisji Europejskiej dot. rewizji: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_22_6348