Stan jakości powietrza w Europie w 2024 roku
W ostatnim miesiącu Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała briefing na temat stanu jakości powietrza w Europie w 2024 r., który będzie częścią publikacji „Jakość powietrza w Europie 2024”. W opracowaniu porównano poziomy zanieczyszczeń powietrza w latach 2022 i 2023 w całej Europie i porównano je z normami Unii Europejskiej (UE) określonymi w dyrektywach dotyczących jakości powietrza oraz wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2021 r. dotyczącymi jakości powietrza. Unijne normy jakości powietrza są mniej rygorystyczne w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń niż poziomy określone w wytycznych WHO.
Pomimo ciągłej ogólnej poprawy jakości powietrza w całej Europie, obecne standardy UE nie są spełniane przez wszystkie Państwa członkowskie.
W 2022 r. 96% ludności miejskiej było narażonych na stężenia drobnego pyłu zawieszonego PM2,5 przekraczające wytyczne zdrowotne określone przez WHO (tj. 5 µg/m3) (ryc. 1) – dla porównania od 2019 r. liczba ta waha się w zakresie 96-97% (rok 2019 – 97%, rok 2020 – 96%, rok 2021 – 97%).
W ostatnich latach również stężenie ozonu stanowiło poważne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. W 2022 r. 94% ludności miejskiej (w roku 2019 – 99%, w roku 2020 – 95%, w roku 2021 – 94%) narażonej było na stężenie ozonu przekraczające dopuszczalne przez WHO średnie 8-godzinne stężenie O3 na poziomie 100 µg/m3.
W analizie zwrócono uwagę na te zanieczyszczenia, które są uważane za najbardziej szkodliwe dla zdrowia ludzi lub które najczęściej przekraczają unijne normy jakości powietrza i poziomy wytyczne WHO.
Stężenia powyżej dziennej wartości dopuszczalnej UE dla pyłu zawieszonego PM10 obserwuje się głównie we Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest stosowanie paliw stałych (takich jak węgiel i drewno) w gospodarstwach domowych oraz w niektórych obiektach przemysłowych i elektrowniach. W północnych Włoszech kumulacji zanieczyszczeń sprzyjają również szczególne warunki meteorologiczne i geograficzne. Naturalne źródła PM10 (głównie pył saharyjski) szczególnie wpływają na jego podwyższone stężenia w południowej Hiszpanii i na Wyspach Kanaryjskich. W 2022 r. 16% stacji monitorujących odnotowało stężenie PM10 powyżej dziennej wartości dopuszczalnej UE, z czego 84% stanowiły stacje miejskie, a 12% podmiejskie.
Poniżej mapa stężenia PM10 w 2022 i 2023 r. w stosunku do dziennej wartości dopuszczalnej UE.
Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 również odnotowano w północnych Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach oraz użytkowanie pojazdów niespełniających obecnie obowiązujących norm emisji spalin. W 2022 r. 2% stacji monitorujących odnotowało stężenie PM2,5 powyżej rocznej wartości dopuszczalnej UE, z czego 78% stanowiły stacje miejskie, a 15% podmiejskie.
Poniżej mapa stężenia PM2,5 w 2022 i 2023 r. w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego poziomu wytycznych WHO.
Najwyższe stężenia benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 stwierdzono we wschodniej Europie, gdzie powszechne jest wykorzystanie węgla i innych paliw stałych do ogrzewania mieszkań. W 2022 r. wartości powyżej 1,0 ng/m3 zarejestrowało 12 z 27 krajów raportujących, z których wszystkie były członkami UE.
Poniżej mapa stężenia benzo(a)pirenu w 2022 r.
Najwyższe stężenia dwutlenku azotu (NO2) stwierdzono w niektórych dużych miastach o dużym natężeniu ruchu i w wielu miastach tureckich. W 2022 r. 2% stacji monitorujących odnotowało stężenie NO2 powyżej rocznej wartości dopuszczalnej UE, z czego 76% stanowiły stacje komunikacyjne. W 2023 r. 1% stacji monitorujących odnotowało stężenia NO2 powyżej rocznej wartości dopuszczalnej, z których wszystkie były stacjami komunikacyjnymi.
Poniżej mapa stężenia NO2 w 2022 i 2023 r. w odniesieniu do rocznej wartości dopuszczalnej UE i rocznego poziomu wytycznych WHO.
Najwyższe stężenia ozonu (O3) stwierdzono w niektórych krajach śródziemnomorskich i środkowoeuropejskich. Długoterminowy cel UE dotyczący ozonu w wysokości 120g/m3 został osiągnięty w 2022 r. na 16% stacji monitorujących, w 2023 r. – na 14%.
Poniżej mapa stężenia O3 w 2022 i 2023 r. w stosunku do wartości docelowej UE.
Więcej informacji na temat stężeń zanieczyszczeń powietrza, w tym z poprzednich lat, można znaleźć w przeglądarce statystyk EEA, a dane można pobrać tutaj.
Które kraje raportują do EEA?
Do EEA oficjalnie zgłaszane są dane o stężeniach zanieczyszczeń z krajów, które są jej członkami i innych krajów współpracujących. Liczba krajów, które przedłożyły dane, oraz liczba stacji monitorujących z wymaganym minimalnym zakresem danych różnią się dla każdego zanieczyszczenia i zostały podsumowane w tabeli 1 dla 2022 r. oraz w tabeli 2 dla 2023 r. Analiza na rok 2022 opiera się na oficjalnie zatwierdzonych danych raportowanych przez kraje, natomiast analiza na rok 2023 opiera się na tymczasowych aktualnych danych (UTD). W związku z powyższym dane za rok 2023 mogą ulec zmianie, a kompletne i zatwierdzone będą dopiero dostępne w 2024 roku i zostaną zaprezentowane w odprawie EEA w 2025 r.
Dla większości zanieczyszczeń do analizy brane są pod uwagę dane, których kompletność z całego roku wynosi ponad 75% – pozwala to na uwzględnienie większej liczby stacji bez znacznego wzrostu niepewności monitorowania. Stacje raportujące, które nie spełniają minimalnego zakresu danych, można znaleźć w w e-raportowaniu jakości powietrza: zbiory danych E1a i E2a (zestawy danych E1a i E2a). Odnosząc się do krajów zgłaszających dane powyżej określonych poziomów, oznacza to, że zgłosiły one co najmniej jedną stację ze stężeniami powyżej tych poziomów.
Punkty poboru próbek usytuowane są na różnych typach stacji. W zależności od dominujących źródeł emisji wyróżnia się stacje: komunikacyjne, przemysłowe i tła. W zależności od gęstości zabudowy teren otaczający stację wyróżnia się stacje: miejską, podmiejską i wiejską. Klasyfikacja stacji monitoringu oraz kryteria stosowane przy ustalaniu ich włączenia do analizy zostały opisane tutaj.
A jak nasz kraj wypada na tle Europy? O tym w kolejnym artykule…
Materiał źródłowy: Europejska Agencja Środowiska, Stan jakości powietrza w Europie w 2024 r., https://www.eea.europa.eu/publications/europes-air-quality-status-2024
