Jakich ograniczeń możemy się spodziewać w związku z wydanym alertem o złej jakości powietrza?

Chłodna pora roku kojarzy nam się nie tylko ze spadkiem temperatury, często występującym zachmurzeniem i mgłami, opadami śniegu oraz „chlapą”, ale również z pogorszeniem jakości powietrza.

Na złą jakość powietrza w zimie wpływ ma głównie niska emisja, czyli emisja pyłu zawieszonego i szkodliwych gazów na niskiej wysokości, pochodzących głównie z domowych pieców i lokalnych kotłowni.

Czemu te właśnie urządzenia wskazane są jako główni „truciciele”? W urządzeniach tych, zwłaszcza starego typu, spalanie węgla lub innych paliw stałych odbywa się w nieefektywny sposób, a ponadto jako „paliwo” bywają też wykorzystywane są odpady.

Zgodnie z Roczną oceną jakości powietrza w Polsce prowadzoną przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) w 2022 roku (jak i w latach poprzednich) to właśnie gospodarstwa domowe odpowiadały m.in. za główne źródło emisji pyłu zawieszonego do powietrza, czyli zanieczyszczenia szczególnie szkodliwego dla naszego zdrowia. Podobne dane zostały przedstawione w ocenie wykonanej dla województwa dolnośląskiego i kujawsko-pomorskiego.

Czy te raporty i oceny mają jakikolwiek wpływ na działania władz, a tym samym na nasze życie? Tak powinno być! Jeżeli stwierdzają one przekroczenia norm jakości powietrza, Zarząd Województwa opracowuje i wdraża program ochrony powietrza w województwie, dla stref, w których to przekroczenie zanotowano.

Programy te nakładają szereg obowiązków na:

• organy administracji,

• podmioty korzystające ze środowiska (np. działające w województwie firmy),

• inne jednostki organizacyjne szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego (np. szpitale, szkoły itp.)

• osoby fizyczne, czyli nas – wszystkich obywateli.

Celem działań podejmowanych w ramach tych obowiązków jest osiągnięcie i utrzymanie na danym obszarze norm jakości powietrza. Takie programy w ubiegłym roku zostały też opracowane dla woj. dolnośląskiego i kujawsko-pomorskiego (w tym osobno dla strefy aglomeracji bydgoskiej).

W przypadku ryzyka wystąpienia lub wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu w danej strefie powinny zostać podjęte środki zaradcze oraz ochronne.

Dokumentem, który określa te działania jest Plan działań krótkoterminowych (PDK). Stanowi on zestaw procedur postępowania w przypadku występowania złej jakości powietrza na danym obszarze i wprowadza się go w celu ochrony zdrowia ludzi.

Schemat postępowania w przypadku zagrożeń związanych ze złą jakością powietrza powinien wyglądać następująco:

1. Wydanie ostrzeżenia i powiadomienie odpowiednich instytucji.

2. Decyzja odnośnie podejmowanych działań.

3. Skuteczna informacja dla społeczeństwa i instytucji.

Kto może wydać ostrzeżenie o złej jakości powietrza?

O stanie jakości powietrza w Polsce informuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Ostrzeżenia  sporządzane są na podstawie wyników pomiarów ze stacji monitoringu jakości powietrza funkcjonujących w ramach GIOŚ,  prognoz meteorologicznych oraz prognoz zanieczyszczenia powietrza wykonywanych przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze zagadnienia wynikające z powyższych dokumentów, o których każdy mieszkaniec Dolnego Śląska i aglomeracji bydgoskiej powinien wiedzieć.

1. Jakie poziomy powiadomień wyróżniamy?
2. Kto powiadamia mieszkańców o złym stanie jakości powietrza?
3. Jakie informacje zawiera komunikat GIOŚ?
4. Kto realizuje działania krótkoterminowe wskazane w komunikacie?
5. Jakie działania krótkoterminowe mogą być podejmowane w aglomeracji bydgoskiej, celem poprawy jakości powietrza?
6. Jakie działania krótkoterminowe mogą być podejmowane na Dolnym Śląsku, celem poprawy jakości powietrza?
7. Czy system powiadamiania mieszkańców działa?

1. Jakie poziomy powiadomień wyróżniamy?

W Planie Działań Krótkoterminowych wyznaczono 3 poziomy powiadomień, które zazwyczaj oznaczone są kolorami (żółtym, pomarańczowym i czerwonym):

Poziom 1 – ryzyko przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych

– tj. informacja dotycząca ryzyka lub przekroczenia poziomu dopuszczalnego, m.in. dla pyłu zawieszonego PM₁₀ (50 µg/m³), w aglomeracji bydgoskiej zwany również „Ostrzeżeniem”, a na Dolnym Śląsku „1 poziomem zagrożenia”.

Poziom 2 – ryzyko przekroczenia poziomów informowania

– tj. informacja dotycząca ryzyka wystąpienia lub wystąpienia przekroczenia poziomu informowania, m.in. dla pyłu zawieszonego PM₁₀ w powietrzu (100 µg/m³), w aglomeracji bydgoskiej zwany również „Alarmem I stopnia”, a na Dolnym Śląsku „2 poziomem zagrożenia”.

Poziom 3 – ryzyko przekroczenia poziomów alarmowych

– tj. informacja dotycząca ryzyka wystąpienia przekroczenia lub wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, m.in. dla pyłu zawieszonego PM₁₀ w powietrzu (150 µg/m³), w aglomeracji bydgoskiej zwany również „Alarmem II stopnia”, a na Dolnym Śląsku „3 poziomem zagrożenia”.

Uwaga! W przypadku poprawy jakości powietrza w dniu następnym, podaje się tylko informację o przekroczeniu poziomów alertowych w dniu poprzednim (np. tutaj). W informacji tej nie stwierdza się ww. poziomów zagrożenia / ostrzeżenia / alarmu.

2. Kto powiadamia mieszkańców o złym stanie jakości powietrza?

W przypadku ryzyka wystąpienia lub wystąpienia poziomów alertowych substancji w powietrzu w danej strefie GIOŚ (Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska) powiadamia o tym Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego (WCZK). WCZK informuje właściwe organy o konieczności podjęcia działań określonych PDK. Docelowo (zgodnie z procedurami określonymi w POP) informacja ta powinna trafić do mieszkańców. System udostępniania informacji (w poszczególnych województwach może się on nieznacznie różnić) prowadzony jest m.in. poprzez:

• Regionalny System Ostrzegania (RSO),

• system ostrzegania Alert RCB – w przypadku ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego,

• przekazywanie w sposób zwyczajowo przyjęty komunikatów do placówek oświatowych, opiekuńczych, szpitali, przychodni i placówek opieki społecznej,

• wywieszanie ogłoszeń na terenie urzędów lub w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie,

• informowanie poprzez lokalne rozgłośnie, ogłoszenia prasowe, Internet (informacje o stężeniu z poprzedniej doby i prognozowane na dzień bieżący na portalach internetowych) lub w inny zwyczajowo przyjęty sposób podczas zapowiedzi prognoz pogody w telewizji, w radiu regionalnym.

Zgodnie z POP na Dolnym Śląsku ogół społeczeństwa informuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta, zaś w aglomeracji bydgoskiej – Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy.

3. Jakie informacje zawiera komunikat GIOŚ?

Powiadomienie wydane przez Główny Inspektora Ochrony Środowiska zawiera informacje o:

• ogłoszonym Alarmie lub Ostrzeżeniu lub Zagrożeniu oraz zanieczyszczeniu, którego poziom został przekroczony lub istnieje ryzyko jego przekroczenia,

• dacie i godzinie wystąpienia ryzyka lub przekroczenia określonych zanieczyszczeń,

• przyczynach wystąpienia sytuacji ponadnormatywnej,

• obszarze, na którym obowiązuje ogłoszony Alarm lub Ostrzeżenie lub Zagrożenie,

• czasie obowiązywania Alarmu lub Ostrzeżenia lub Zagrożenia oraz prognozach zmian poziomów substancji w powietrzu, łącznie z przyczynami tych zmian,

• zagrożeniu w czasie trwania Alarmu lub Ostrzeżenia lub Zagrożenia, w tym możliwe negatywne skutki dla zdrowia oraz grupy ludności wrażliwe na pogarszającą się jakość powietrza,

• zaleceniach dla ludności, w szczególności dla wrażliwych grup osób i koniecznych do podjęcia środków ostrożności,

• zakres działań krótkoterminowych, które należy podjąć w czasie każdego wydanego alertu.

Za grupę wrażliwą uznaje się:

• osoby cierpiące z powodu przewlekłych chorób sercowo-naczyniowych (zwłaszcza niewydolność serca, choroba wieńcowa),

• osoby cierpiące z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego (np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc),

• osoby starsze, kobiety w ciąży oraz dzieci,

• osoby z rozpoznaną chorobą nowotworową oraz ozdrowieńcy.

4. Kto realizuje działania krótkoterminowe wskazane w komunikacie?

Działania zmierzające do ograniczenia emisji i ochrony zdrowia powinny być realizowane przez wszystkich mieszkańców obszarów, na którym występuje ryzyko przekroczenia stężeń normatywnych substancji w powietrzu. Dedykowane działania (określone poniżej w punkcie 5 i 6) realizują:

• dyrektorzy szpitali, oddziałów ratunkowych, pogotowia, ośrodków opieki oraz przychodni,

• dyrektorzy placówek szkolno-opiekuńczych,

• zarządcy dróg,

• przedsiębiorcy,

• straż miejska / gminna.

Osoby fizyczne, szczególnie należące do grup wrażliwych (m.in. dzieci i ich opiekunowie, osoby starsze, osoby przewlekle chore) znajdujące się na obszarach, gdzie ogłoszono alert w ramach PDK powinny stosować się do zaleceń wskazanych w powiadomieniach.

5. Jakie działania krótkoterminowe mogą być podejmowane w aglomeracji bydgoskiej, celem poprawy jakości powietrza?

6. Jakie działania krótkoterminowe mogą być podejmowane na Dolnym Śląsku, celem poprawy jakości powietrza?

7. Czy system powiadamiania mieszkańców działa?

W ostatnim czasie pisaliśmy o epizodzie smogowym, który miał miejsce w pierwszej połowie stycznia br. m.in. we Wrocławiu i okolicznych miejscowościach. Informacje podane w komunikacie GIOŚ o ryzyku przekroczenia poziomu informowania i poziomu alarmowego zostały podane przez WCZK. O ile Miasto Wrocław poinformowało mieszkańców o zagrożeniu, tak niestety Gmina Miejska Nowa Ruda, która w tym okresie charakteryzowała się najwyższymi stężeniami PM₁₀ zagrażającymi zdrowiu mieszkańców (w dniach 9 i 10 stycznia 2024 stwierdzono przekroczenie poziomu alarmowego PM₁₀) według naszej opinii informowała w sposób niewystarczający – powiadomienie pojawiło się na stronie Biuletynu Informacji Publicznej, natomiast zarówno w aktualnościach na stronie internetowej Gminy Miejskiej Nowa Ruda, jak i w mediach społecznościowych (facebook) informacji tej nie znaleźliśmy. W przypadku Gminy Trzebnica na żadnej ze stron (www, fb, BIP) nie odnaleźliśmy odniesienia do komunikatu GIOŚ z dnia 11.01.2024. Miasto Wałbrzych natomiast poinformowało w aktualnościach tylko raz, na dwa wydane komunikaty w tym okresie.

Warto na bieżąco informować mieszkańców o tym, że warunki aerosanitarne zwłaszcza zimą nie są korzystne dla naszego zdrowia,  zaznaczając przy tym jaka jest przyczyna zaistniałej sytuacji. Brak świadomości o zagrożeniu może przynieść wyłącznie negatywne efekty: nie poprawi jakości powietrza w okolicy i nie zmniejszy naszego narażenia na negatywne skutki zanieczyszczenia powietrza. Nie bez powodu w komunikatach wydawanych przez GIOŚ znaleźć można zalecane środki ostrożności przeznaczone dla ogółu ludności ze szczególnym uwzględnieniem grup wrażliwych. Dodatkowo należy pamiętać, że nieznajomość prawa nie zwalnia z odpowiedzialności – nieprzestrzeganie ograniczeń, nakazów lub zakazów określonych w Planie Działań Krótkoterminowych podlega karze grzywny.

Wpływ na zmniejszenie ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza możemy mieć sami, zaczynając od stosowania lepszych jakościowo paliw, a kończąc na wymianie ogrzewania na ekologiczne. Wspólnie wprowadzając drobne zmiany w naszym codziennym życiu już teraz, możemy sprawić, że w przyszłym roku w miejscu, w którym mieszkamy, jakość powietrza będzie znacznie lepsza.

Opracowano na podstawie (dostęp dnia 19.01.2024 r.):

• Uchwała nr LIX/806/23 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 czerwca 2023 r. w sprawie określenia programu ochrony powietrza w zakresie pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu dla strefy aglomeracji bydgoskiej – aktualizacja.

• Uchwała nr LVII/1201/23 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 13 lipca 2023 r. w sprawie aktualizacji programu ochrony powietrza dla stref w województwie dolnośląskim, w których w 2018 r. zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu.

• Uchwała nr XXI/505/20 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 16 lipca 2020 r. w sprawie przyjęcia programu ochrony powietrza dla stref w województwie dolnośląskim, w których w 2018 r. zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu wraz z planem działań krótkoterminowych.

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2024 poz. 54)